علل نیاز به دوستی(بسیار جامع)

این مطلب توسط همسر بنده تهیه شده و توسط حوزه هم بررسی شده ولی همسرم هنوز میگه که باید بیشتر مطمئن بشه ولی انتشار این مطلب با ذکر منبع مانعی ندارد:

تنظیم کننده :

سیده فاطمه نصرالهی

علل نیاز به دوستی

از آنجایی انسان به طبع اجتماعی است¹همواره  نیاز به یک همراه و یاور دارد و به همین دلیل است که انسان از تنهایی گریزان است؛ بی وجود دوست انسان چگونه می تواند از گردنه ها و راه های دشوار زندگی عبور کند؟                                                                       آیا انسان می تواند به تنهایی احتیاجاتش را بر اورده سازد؟                                                     آیا می تواند جدا از جامعه زندگی کند؟                                                              هرگز شنیده اید که رهبر یک گروه بدون آنکه بر شانه های دوستانشان گام نهند پله های موفقیت وعظمت را بپیماید؟                                                                                از آنجایی که عقل انسان کامل نیست و گاهی احساسات وهیجانات بر او چیره شده و او را از اعتدال خارج کرده واو را از رسیدن به کمالات باز می دارد پس روشن است که انسان  به تنهایی قادر به اداره زندگی نیست و کسب موفقیت نیست پس به دور از جامعه دوستی و رشد امکان پذیر نیست،بر همین اساس است که اسلام همه احکام خود را در قالب ریخته و روح اجتماع را تا آخرین حد ممکن در انسان دمیده است و روشن است که هر چه صفوف جوامع بشری پیوسته تر باشد به همان اندازه در صحنه های زندگی موفق تر است و به همین دلیل است که اسلام  افراد را دعوت می کند تا در کار یارو یاور هم باشند تا به اهدافشان برسند پس آدم به دوستی مهربان و امین نیاز دارد تا او را در رسیدن به هدفش رهنمون کند،از همین جهت است که مولای متقیان علی علیه السلام می فرمایند :«نخست  دوست سپس راه».²                                                            حال جای این سؤال ها باقی می ماند که دوستی چیست ؟            

آیا هر کسی لیاقت همراه شدن با ما را دارد وما را در رسیدن به هدف یاری خواهد کرد؟           در پاسخ به این سؤالات باید متذکر شد که :                                                                                                                     دوستی، ساختن است یعنی همان گونه که خانواده هایمان را در زندگی می سازیم وتشکیل می دهیم باید دوستی هایمان را هم در زندگی بسازیم.³                                                                                                                    دوستی، هنر است یعنی باید در ایجاد وساختن دوستی و دست آوردن دوست باید ذوق،اندیشه ودل راهم به کار برد. ³

................................................................

1-    سوره حجرات آیه 13/ سوره آل عمران آیه 195/ سوره یونس آیه 5/ سید محمد شفیع مازندرانی، رهنمودهای جاودانه، مرکز نشر هاجر، چاپ نگارش، چاپ هشتم، 1388، ص77                                                                                                              البته نظریه در مقابل نظریه دیگر است که می گوید درانسان میلی است که او را به انزوا و زندگی فردی  می کشاند دوست دارد همواره در خود فرو رفته و تجرد پیشه کند اما از آنجا که تنهایی مخاطره انگیز است و نمی تواند به تنهایی نیازهایش را رفع کند پس مجبور به زندگی در اجتماع است(نظریه انسان منزوی بالطبع ومدنی بالجبر است)

2-    عبدالحمید ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، مؤسسه اعلمی مطبوعات، بیروت، 1415هـ.ق نهج البلاغه ح16 ص 103

3-    سید هادی مدرسی، مترجمان:حمیدرضا شفیعی،حمید رضا آژید، دوستی و دوستان، انتشارات آستان قدس، چاپ چهارم

                            دوستی

                              اتفاقی               اختیاری        

                 هدف، دوستی و معاشرت است.     هدف، ورای دوستی و معاشرت است.(عالی تر)

                                                       مادی                     معنوی                    الهی

دوستی ها یا اتفاقی است مثل دوستی با همسایه ها و امثال این یا اختیاری است که شخصی را برای دوستی بر میگزینیم.

دوستی اختیاری هدف فقط همان دوستی و معاشرت است و از دیدن دوست، بودن با او، مشاهده خوبی های او لذت می برد. دوستی به خاطر امری است که ممکن است که ای امر یا زیبایی و خوبی است و او آن را درک می کند و برایش لذت بخش است. و یا امری است باطنی مثل زیبایی سیرت و یا بدون امتیاز باشد که این هم معمولاً بخاطر وجوه مشترک است.

حال زمانی که هدف از این غیر از خود دوستی و معاشرت باشد:                                                  مادی: هدف برای رسیدن به جاه و مقام است که این در دین ما حرام و مذموم است و حکم آن مثل غصب در اموال دیگران است.                                                                                     معنوی: هدف برای رسیدن به آخرت و رسیدن به ثواب است که بسیار نیکوست.                                   الهی: هدف برای رسیدن به خداست و همه چیز را برای خدا دوست دارد ولی اگر خدا بخواهد آن چیزی را که دوست دارد هم برای خدا می دهد.

دوستی سودمند در دنیا وآخرت

شاید خیلی ها ثروت های هنگفتی داشته باشند ولی آیا سوزنی کوچک، جرعه ای آب و ... در هنگام نیاز مهمتر از ثرزت هنگفت نیست؟ دوستان در برآوردن نیازهای کوچک تو تردید خواهند کرد؟ بنابراین دوستان  در دنیا سودمند خواهند بود بخاطر اینکه نیازهای مادی تو را برآورده می کنند و در آخرت مفیدند زیرا شفیع و واسطه ی تو نزد پروردگار هستند آیا در قرآن نخوانده ای که دوزخیان از نداشتن دوست فریاد واأسفی سر می دهند و می گویند:« اکنون برای ما نه شفاعت کننده ای است و نه دوست مهربانی که از ما حمایت کند.»²

..............................................................

1-    سید مهدی شمس الدین، آداب دوستی و معاشرت، انتشارات شفق، چاپ قدس، چاپ دوم، 1371، ص 18- 17

2-    سوره شعراء آیه 102- 101

این مطلب بیان کننده فرمایش امام جعفر صادق علیه السلام است که فرموده اند:« در دنیا دوستان زیاد بدست آورید چه آنها در دنیا و آخرت سودمند هستند اما در دنیا نیاز آنها را رفع می کنند و در دوزخیان از نداشتن دوست پشیمان هستند.»¹

     فواید دوستی در دنیا

   1- دوستان باعث شادی می شوند.

این ها از این رو است که زندگی حقیقی زندگی زیستن با مردم وشریک بودن در لذت ها و شادی آنهاست وبزرگ ترین مجازات برای انسان زندان انفرادی است زیرا از جمعیت دور نگه داشته

 می شود این موضوع را شما هم احساس کرده اید از شادی و غم مردم عادی شاد و غمگین     می شوید چه رسد به کسی که رابطه نزدیک تری با او داشته باشید،انسان تا تنهاست یک زندگی دارد اما وقتی دوستانی بر می گزیند دارای چند زندگی می شود به عنوان مثال وقی نشسته ای و چای می نوشی،لذت چای نوشیدن را یکبار می چشد ولی زمانی که دوستانت را برای نوشیدن چای دعوت می کنی وبا آنها چای می نوشی با هر جرعه ای که آنها می نوشند لذت خاصی را در خود احساس می کنی به این صورت نه یک لذت که لذت ها ذر تو بوجود می آید این مطابق فرموده

امیرالمؤمنین علی علیه السلام است که می فرمایند:«دیدار دوستان باعث شادی می شود.»²

   2- انسان به سبب دوستانش زیاد می شود.

آدمی تا تنها زندگی می کند تنها می ماند ولی وقتی دوست بگیرد جمعیت می شود به همین خاطر است که درباره فردی گفته می شود او از گروه فلانی است،این مطلب شاهد مثالی بر گفته امام جعفر صادقعلیه السلام است که می فرمایند:«شخص به سبب دوستانش فزونی می یابد.³

   3- دوستان پله های پیشرفت و موفقیت هستند.(شکوفایی استعدادها)

برای ملموس شدن این مطلب برایتان مثالی را ذکر می کنم: جیم وارلی توانایی قابل ملاحظه ای در دوستی داشت و در آن به نفع روزولت استفاده کرد؛چند ماه قبل از آنکه تبلیغات انتخاباتی خودرا آغاز کند،جیم وارلی شروع به نوشتن روزانه صدها نامه به اشخاصی که در اطراف و کنار ایالات متحده می شناخت کرد،آنگاه خود سوار قطار شد و مسافرتی نوزده روزه را آغاز کرد،ودر این

مدت دوازده مایل راه را پیمود؛به هر شهری که وارد می شد با دوستان خود بر سر میز صبحانه یا نهار ویا شام ملاقات می کرد و زمانی را با آنها سپری می کرد تا درود های  قلبی و خالصانه خود را به آنها ابلاغ کند سپس ترکشان می کرد و به سفر خود ادامه می داد.اوضمن دیدار هر فرد ،که از جیم خاطره دوستانه ای داشتند، خواست که روزولت را به ر‌‌ئیس جمهوری انتخاب کنند.همین امر ساده بزرگترین تأثیر را در رسیدن روزولت به رئیس جمهوری گذاشت.⁴

           4- دوستان سبب آسودگی وآرامش است.                                                                                   انسان همواره نیازهایی دارد زمانی که یک نفر در رفع این احتیاجات او را یاری کند باعث شادی

...........................................................................................

1-    مصادقة الاخوان ص46

2-    مصادقة الاخوان ص34

3-    ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه،انتشارات جاوید،بی جا، چاپ پنجم،1346، ص624

4-    سید هادی مدرسی، مترجمان:حمیدرضا شفیعی،حمید رضا آژید، دوستی و دوستان، انتشارات آستان قدس، چاپ چهارم، 1384ص 34- 32

او می شود؛ و وقتی که می فهمد کسی هست که پشتیبان اوست و اورا در سختی ها یاری خواهد داد قوت قلب پیدا خواهد کرد و آرامش پیدا می کند؛ واین مصداق همان فرمایش پیامبراکرم صلی الله علیه وآله و سلم است که می فرمایند:« مؤمن در کنار برلدر دینی خود آرامش می یابد همانگونه که تشنه از نوشیدن آب سیراب می شود.»¹                                                               امام صادق علیه السلام در همین زمینه می فرمایند:« آرامش در سه چیز است:1- همسر سازگار،2- فرزند نیکو،3- دوست خوب »²       

                5- دوستان باعث دوام شادی هستند.                                                                                                  وقتی دو نفر واقعاً یکدیگر را دوست دارند زمانی که همدیگر را می بینند شاد می شوند و این سرور بر قلب آنها می نشیند وشادیی که بر قلب نشیند ماندگار است؛وشاید به همین خاطر است که پیامبر ختمی مرتبت محمد مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:« دیدار دوستان سبب دوام شادی می شود.»³

          6- دوستی سبب سلامتی جسمی                                                                                                  تجربه نشان داده زمانی که فرد امید دارد و می داند افرادی هستند که او را دوست دارد و منتظر او هستند بدنش بهتر در مقابل بیماری ها واکنش داده و بهبود می یابد و در مواردی در جراحی ها خونریزی ها زودتر بند می آیند،⁵ البته این موضوع شاید فقط به خاطر امید فرد نباشد بلکه بخاطر دعای اطرافیان و دوستان هم باشد این ها مهم نیست مهم این است که دوستان حتی در سلامتی جسمی ما هم نقش دارند.      

                               و ...              

فوائد دوستی در آخرت

             1- دوستی عبادت است.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             هرچیزی اساسی دارد و اساس و بنیان  دوستی، دوستی بخاطر خداوند عزیز است؛ بدین ترتیب دوستی در اسلام نه برای مصالح و منافع بلکه بخاطر عقیده است و از آنجایی که هر کاری برای خدا عبادت است، دوستی نیز عبادت است؛ در این رابطه پیامبرمعظم اسلام می فرمایند:« اگر انسان مسلمان را برادری باشد که در راه خدا از او استفاده بردبالاترین فایده را بعد فایده اسلام برده است.»⁵ 

....................................................................................

1-    محمد بن یعقوب کلینی رازی، ترجمه جواد مصطفوی، اصول کافی، نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، تهران،   بی تا، ج2 ص192

2-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1369، ج75 ص231

3-    طرائف الحکم ج1 ص470

4-    www.aftabir.com

5-    محمد ری شهری، میزان الحکمه، تحقیق دارالحدیث، انتشارات دارالحدیث، قم،1416هـ.ق، ج1ص46

             2- دوستی ایمان است.                                                                                               از آنجایی که ایمان جزء با دین کامل نمی شود و دین هم جز با دوستی نیست پس ایمان جز با دوستی کامل نمی شود؛ در این باره امام صادق علیه السلام می فرمایند:«کسی که دوستی و دشمنی اش بخاطر خدا باشد و بخاطر خدا ببخشد و بخاطر خدا باز دارد، از جمله کسانی است که ایمانش کامل است.»¹                                                                                                         ومی فرمایند:«دوستی و مهربانی مؤمن با مؤمن از برترین شاخه های ایمان است.»²

              3- شهادت و گواهی دوستان مؤمن مورد قبول است خود را از آن محروم نکنیم.                                                                                                                           در روایات آمده که در زمان حضرت موسی علیه السلام مردی گنهکار از دنیا رفت، اما مردم از گناه او بی خبر بودند وفقط خدایش می دانست و بس، در زمان مرگش چهل مؤمن گواهی دادند که از او جز خوبی نمی دانند؛ پس خدای تعالی فرمود:«اکنون که این عده به بی گناهی او شهادت دادند من نیز از هر آنچه بدی از او دیده بودم چشم پوشیدم.»      ³                                                               

              4 – دعای دوستان مؤمن در حق دوستان مستجاب است.                                                             در این باره امام صادق علیه السلام می فرمایند:« در صدد افزایش دوستان باشید که هر مؤمنی را دعای مستجابی است.»⁴

               5- دوستان مؤمن شفیع دوستان در قیامتند.                                                                           برای این مورد در قبل تر شاهد مثالی از قرآن ذکر کردیم حال برایتان حدیثی در این رابطه ذکر می کنم؛امام صادق علیه السلام می فرمایند:« در صدد افزایش دوستان باشید که برای هر مؤمنی شفاعتی است.»⁵       

            6- دوستی سبب ورود به بهشت                                                                             پیامبر اسلام صلی الله علیه  آله و سلم می فرمایند:« کسی که به خاطر خدا برادری کند خداوند در بهشت او را به درجه ای می رساند که چیزی از اعمال او نمی تواند آن را به دست آورد.»⁶و فرمودند:« کسی که داغ فرزند ندیده وارد بهشت نمی شود.» عرض کردند: ای رسول خدا! آیا همه ما داغ فرزند از دست رفته داریم؟ فرمودند:« آری، داغ برادر دینی به منزله داغ فرزند از داغ فرزند از دست داده است.»   ⁷

................................................................................                                                                                                                                                                                                        

1-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، ج 78ص56

2-     محمد بن یعقوب کلینی رازی، ترجمه جواد مصطفوی، اصول کافی، نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، تهران،   بی تا، ج 2 ص 125

3-     سید هادی مدرسی، مترجمان:حمیدرضا شفیعی،حمید رضا آژید، دوستی و دوستان، انتشارات آستان قدس، چاپ چهارم، 1384، ص 35

4-    مصادقة الاخوان ص 46

5-    همان ص 46

6-    احیاءالعلوم الدین احیاءالعلوم الدین ج 2 ص 109

7-    محمدبن علی صدوق، من لا یحضره الفقیه، نشر صدوق، تهران، 1367، ج 1 ص 176

امام رضا علیه السلام در این باره می فرمایند:« کسی که بخاطر خدا برادری بدست آورد خانه ای در بهشت بدست آورده است.»¹

                                                  و ...

      ناامیدی شیطان از دیدار دوستان                                                                           خداوند در قرآن از تلاش شیطان برای ایجاد رعب و ترس در دل مؤمنان از رویارویی با دوستانشان می فرماید.²

                                در اهمیت دوستی همین بس که روایات زیادی از قبیل احادیث قبل در کتب اسلامی ما فراوان است، ودیگر اینکه طبق پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم می فرمایند:« محبوبترین شما نزد خداوند آنانی هستند که با مردم انس می گیرند و مردم نیز باآنان الفت و دوستی  می کنند و منفورترین کسان نزد خداوند کسانی می باشند که در راه سخن چینی و تفرقه افکنی برادران گام برمی دارد.»³

                              درضرورت ولزوم دوستی همین بس که خداوند حضرت ابراهیم علیه السلام  را به عنوان دوست خود برگزید،⁴ واینکه خطاب ها در قرآن اکثراٌ به صورت جمع آمده است.³

آیا برای انتخــــــــــاب دوســـــــــــت نیازی به معـــــــــــیار داریم؟؟؟؟

از آنجایی که انسان دوست نه تنها در دنیا بلکه در آخرت او نیز تأثیرگذار است در می یابیم منظور از دوست در احادیث ذکر شده هر دوستی نیست زیرا پیامبر اسلام صلی الله و آله و سلم وامام علی علیه‌ـ السلام می فر مایند:« تنهایی بهتر از همنشین بد است»⁵، « انسان بر آیین دوست وهمنشین خویش است.»⁶ و« دوست همچون وصله جامه است پس او را همسان و هم شکل خود برگزین.»⁷ واز این جهت که گاهی مبنای قضاوت دیگران درباره تو دوست توست، گرچه  همه می دانند که تو دوستت

........................................................................

1-    میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، آل البیت، قم،1048هـ.ق، ج 8 ص 323 / محمد ری شهری، میزان الحکمه، تحقیق دارالحدیث، انتشارات دارالحدیث، قم،1416هـ.ق ج 1 ص 47 / احیاءالعلوم الدین ج 2 ص 110

2-    سوره آل عمران آیه 175

3-    جامع السعادت ج 2 ص 275

4-    مفاتیح الجنان( زیارت وارث)

5-    سوره نساء آیه 125

6-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، ج 71 ص 199

7-    ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه،انتشارات جاوید،بی جا، چاپ پنجم،1346ص 624

8-    عبدالحمید ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، مؤسسه اعلمی مطبوعات، بیروت، 1415هـ.ق، ح 20 ص 546

نیستی ولی تو با کسی دوستی می کنی که حداقل خط فکریتان مثل هم باشد، واز این لحاظ که دو حقیقت در زندگی ما وجود دارد:1- قابلیت انسان برای تأثیرپذیری از جو ومحیطی که در آن قرار دارد بویژه از دوستان 2- نامرئی و تدریجی بودن تأثیر دوست بر دوست. با قبول این دو حقیقت و از آنجا که برای تشخیص این تأثیر نیاز به مدت زمان طولانی است می توان دریافت که دوستی مسأله انتخاب وگزینش است پس نباید دوستان را طور تصادفی انتخاب برگزیند چرا که امام صادق علیه السلام می فرمایند:« در یک تقسیم بندی دوستان تو به سه گروه تقسیم می شوند: کسی که مانند غذا به آن نیاز داری که رفیق عاقل است،کسی که وجودش به منزله بیماری، مزاحم است که آن رقیق احمق است، کسی که وجودش به منزله دارزیی شفابخش است وآن رفیق روشنفکر است.»¹پس باید مواظب باشیم تا بیماری را با خود همراه نکنیم؛گرچه بسیاری از مردم به ِصرف اینکه در یک جا متولد شدند یا موقعیت جغرافی یکسانی دارند این رفتار را می کنند، شاید بتوان گفت تصادف همواره بد نیست ولی باید این را در نظر داشت که بیشتر مواقع این چنین نیست پس دوستان را باید انتخاب کرد پس ما نیازمند به معیار و سنگ هستیم.                                                                                                                                                    بخاطر اینکه با توجه اینکه با آگاهی به صفات هر فرد می توان در موردش اظهار نظر کرد در اینجا به صفات دوستانی که آنها را شایسته همنشینی می کنند می پردازیم.

صـفات دوسـتان خـوب

         1- دانـش                                                                                                      امام علی علیه السلام در این باره به هشام می فرمایند:« همنشین دانشمندان محترم شوید.»²         ودر جایی دیگر فرموده اند:« بدانید که همنشینی و دوستی با دانشمندان و پیروی از او آیینی است که پیروی می شود؛ فرمانبرداری از او موجب کسب نیکی ها و از بین رفتن بدی هاست؛ ذخیره ای برای مؤمنان است؛ در زندگی و مرگ او را رفعت می بخشد وبه هنگام مرگش نامش به نیکی ورد زبان ها می افتد.»³                                                                                لقمان به پسرش گفت:« همنشین دانشمندان باش و ملازم آنها بوده و با آنها جدال نکن.»⁴                           در این احادیث قید نشده ک دانشمند دینی باشد یا غیر دینی پس فرقی در آن نیست ولی تأکید همنشینی با دانشمندان از آن جهت است که هنگام دوستی و همنشینی با آنان حداقل باید به دانش ها و آموزش های آنها گوش دهی بنابراین اوقات تو با آنها بیهوده نمی گذرد.

........................................................

1-    جایگاه دوستی در نظر بزرگان(نشریه)

2-     گنجینه معارف شیعه( ترجمه کنزالفوائد التعجب) ج 1 ص 206 / طرائف الحکم( یا اندرزهای ممتاز)ترجمه ج 1 ص 169 ، متن کتاب ص 4

3-     محمد بن یعقوب کلینی رازی، ترجمه جواد مصطفوی، اصول کافی، نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، تهران،   بی تا، ج 1 ص 188 / محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم،  ج 1 ص175

4-     سوره قصص الانبیاء آیه ص470 / در باره لقمان و حکمت های او ص469یا669

                2- حکمت                                                                                                                                                                                                            پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:« هرگاه در دنیا مردی را دیدی که زهد به او داده شده است به او تقرب جویید به او القای خکمت می شود.»⁵                                                                           وامام علی علیه السلام می فرمایند:« باحکیمان مشورت و با دانشمندان مجالست کن و از دنیا روی

گردان.»¹                                                                                                                                      دومین گروهی که باید با آنها دوستی کرد حکما هستند چرا که تجارب زیادی به دست آورده و قوانین زندگی را می فهمد، حکیم ضرورتاً دانشمند باشد، بلکه حکیم کسی است که تجارب زندگی از را سیقل داده واز او آدم متعادلی ساخته است. در ضرورت دوستی با حکما همین بس که پیامبران برای تعلیم حکمت فرستاده شدند، واینکه اسلام فرمان داده حکمت را بیاموزیم هر چند از زبان دیوانگان.

           3- خرد                                                                                                    امام علی علیه السلام می فرمایند:« همنشینی با خردمند شرافت را افزایش می دهد.»² و « همنشینی با خردمند موجب اصلاح اخلاق می شود.»³ و « دشمن خردمند بهتر از دوست نادان است.»⁴ زیرا دوست نادان( بی خرد) می خواهد به تو سود برساند ولی زیان می رساند چنین انسانی شاید خوش قلب باشد و برای کمک به دوستش تلاش هم بکند ولی به جای کار، خیانت می کند.                                       

          4- زهد و پارسایی                                                                                         امام علی علیه السلام می فرمایند:« بهترین یارن کسانی هستند که تو را به راه خیر و نیکی راهنمایی کند.»⁵                                                                                                   امام صادق علیه السلام نیز می فرمایند:« بپرهیز از دوستی با کسی که به انگیزه طمع یا ترس یا شکست یا خوردن و آشامیدن خواهان توست،دوستی با پرهیزکاران را بجوی هر چیز در تاریکی های زمین باشد و عمرت را در طلب آن فنا کنی،زیرا خداوند بعد پیامبران وجودی بهتر و برتر از آنان بر روی زمین نیافریده است وخداوند نعمتی مانند نعمت همنشینی آنها عطا نکرده است.»⁶                    بختطر اینکه زاهد دوستی اش بخاطر خداست و همواره تو رت به خیر و هنگام نیازت به تو یاری می رساند نیکی هدایت می کند و زمانی که خدا را فراموش کردی او را به یاد تو می آورد، با وجود او تو از گروه پرهیزکاران شمرده می شوی در این باره امام سجاد علیه السلام می فرمایند:«همنشینی با نیکان انسان را به نیکی فرا می خواند.»⁷                                                                            

                                                               .............................................

1-    الفضیلة الاسلامیة ص 118 / محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم،   ج70 ص 311

2-    محمد ری شهری، میزان الحکمه، تحقیق دارالحدیث، انتشارات دارالحدیث، قم،1416هـ.ق ج 2 ص 61

3-    طرائف الحکم ج 2 ص 7

4-    بحار محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، ج 1 ص 165

5-    محمد ری شهری، میزان الحکمه، تحقیق دارالحدیث، انتشارات دارالحدیث، قم،1416هـ.ق، ج 5 ص304

6-    طرائف الحکم ج 1 ص453

7-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم،  ج74 ص 282

5- خوی بزرگوارانه و با فضیلت                                                                         گروهی از مردم بزرگوار و پایبند به فضائل و محسنات هستند، همنشینی با آنها باعث نیکو شدن خلق و خو می شود برای اینکه خلق و خوی نیک به صورت ناخودآگاه به انسان منتقل می شود، هر گاه در جمع نیکوکاران به سر بردی ناخودآگاه نیکوکار می شوی، به نیکوکاران نزدیک شو تا از بااهل فضیلت معاشرت کن تا شریف و بزرگوتر شوی.²                                                               

       6- یک رنگ وصمیمی                                                                                        بر تو باد با دوستی با برادران راستین و صمیمی زیرا که در وقت نعمت، زینت و در گاه سختی ومصیبت موجب حفظ دوستی هستند.³

                                                         و ...

                                                                                                    چــگونه متوجه شویم این دوست هــمانی است که باید بر گـــزیینیم و می توانیم به او اعـــــتماد کنیم؟؟؟؟

همانطور که امام حسن مجتبی علیه السلام می فرمایند:« پیش از آزمایش به دوستت اعتماد نکن.»⁴ پس باید با آزمودن دوست از یار و یاور او مطمئن شویم سپس نام دوست بر او نهاده و بر او اعتماد کنیم.

                  آزمــــــــایـش  

             1- آزمایش روحی                                                                                                                                                                                                                                                  هرگاه در ضربان قلبت نسبت به شخصی احساس محبّت و دوستی کردی بدان که ار نسبت به تو نظیر همان حالت را احساس می کند. این حقیقتی است که ما بر این باور داریم زیرا به این حدیث ایمان داریم که:« ارواح، سربازانی بسیج شده ایم آنها که با یکدیگر آشنا و( هم سنخ) اند به هم   می پیوندند و آنها که باهم آشنایند و آنها که با هم ناآشنایند از یکدیگر جدا می شوند.»⁵                                 

......................................................................

1-    علی بن الحسین حرانی، ترجمه احمد جنتی، تحف العقول، دار الکتب العلمیه الاسلامیه، بی جا، بی تا،  ص 205

2-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم،  ج 77 ص 188/ عبدالواحدآمدی، ترجمه علی انصاری، غررالحکم و دررالحکم،تهراتن،بی تا، چاپ چهارم، ج2 ص 7

3-     همان ج 74 ص 187

4-     طرائف الحکم ج 2 ص 162

5-     مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی / آداب دوستی و ص18

بنابراین اگر خواستی به محبّت دوستت نسبت به خودت  پی ببری نخست به قلبت رجوع کن و بنگر که آیا تو او را دوست داری یا خیر؟ نسبت به او هر گونه باشی او نیزبه تو همانگونه است اما این کار نیازمند آن است که او روان، عواطف و وجدان خود را به خوبی بشناشی تا اشاره های غریزی را انگیزه های راستین عاطفی را باز شناسی.                                                              در همین زمینه است که خدا می فرماید:«»¹                                                                                                 فردی از امام صادق علیه السلام پرسید: مردی به من می گوید: تو را دوس دارم، چگونه بدانم که او براستی مرا دوس دارد؟امام علیه السلام فرمودند:«دلت را بیازمای اگر تو او را دوس داری او نیز تو را دوس دارد.»²                                                                                 ودر حدیث دیگر آمده که « محبت قلبی برادرت را نسبت به خود از محبت قلبی خودت نسبت به او بشناس»³                                                                                                        « به قلبت بنگر، اگر دوستت را نپذیرفت و نسبت به او اظهار بی میلی کرد بدان که یکی از شما کاری کرده است.»³

         2- آزمودن در نیاز                                                                                   مردم سه دسته اند:1- کسانی که در هنگام نیازهای مردم دست رد به سینه آنها می زنند.     2- کسانی که نیازهای مردم را حتی المقدور بر آورده می کنند اما حاضر نیستند در این راه فداکاری کنند.3- کسانی که به تعبیر قرآن«»⁴( مانند یاران امام حسین علیه السلام)                                                                  البته انتظار زیادی است که توقع داشت افراد همیشه از نوع سوم باشند ولی دست کم باید از دسته دوم باشد، اینان هستند که شایسته دوستی اند، زیرا این عده دوست انسانند نه جیب او.

         3- آزمودن دوست به نزدیک شدن به تو                                                                  باید ببنید که:                                                                                                   آیا دوست دارد که به سخنان تو گوش دهد؟                                                        آیا از همنشینی با تو احساس راحتی و رضایت می کند؟                                                                 آیا کارهای خوب تو را در میان مردم پخش می کند؟                                                                                                   آیا سعی می کند موجبات خوشنودی تو را فراهم کند؟                                                         

         4- آزمودن در سختی ها                                                                              دوست خوب کسی است که در سختی ها و گرفتاری ها یاری ات کند؛ زمانی که دیگران رهایت می کند او کنار تو باشد و آنگاه که دیگران تو را تکذیب می کنند او تصدیقت کند( مانند حضرت خدیجه سلام الله علیها ) وگرنه آنها دوست جاه و مال تو هستند که در صورت نبود آن تو را رها خواهند کرد.                                                                                                 

...........................................................

1-    سوره منافقون آیه 1

2-    سید هادی مدرسی، مترجمان:حمیدرضا شفیعی،حمید رضا آژید، دوستی و دوستان، انتشارات آستان قدس، چاپ چهارم، 1384، ص 49

3-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، ج 46 ص 291

4-    همان ج 74 ص 174

5-    سوره حشر آیه 9

و در حدیث آمده که دوست را در سه چیز آزموده می شود؛ اگر به آنها رضایت داد دوست ناب و خالص توست وگرنه دوست زمان رفاه است نه نه دوست سختی و گرفتاری، و آن سه چیز عبارتند از: 1- از او مالی بخواهی 2- به او مالی را به امانت بدهی 3- یا در امری که خوشایند(دوست) نیست از او مشارکت و همدلی بطلبی.¹

          6- آزمودن در هنگام خشم                                                                              هر انسانی در حالت خشم ماهیت خود را نشان می دهد و چهره واقعی اش را برای دیگران آشکار می سازد زیرا انسان در حالت خشم آنچه را می اندیشد به زبان می آورد نه آنچه وا نمود می کند، گاه فردی در حالت عادی با تو خوشرویی می کند اما چون او را به خشم آوری حقیقت خود را نشان می دهد.آمده است که هر وقت خواستی دوستی آنچه برادرت وانمود می کند بدانی او را به خشم آور، اگر بر دوستی با تو پایدار ماند او برادر توست وگرنه نه.²                                                  

         7- آزمودن در سفر                                                                                      کسی را دوست منام تا او را در سه جای بیازمایی:                                                                1- هنگامی که به خشمش می آوری بنگر از راه حق به باطل می گراید؟ 2- هنگامی که با مسافرت می کنی 3- و زمانی که او را با درهم ودینار می آزمایی.   ³

                                                                       و ...

البته باید متذکر شوم که بیان این مطالب در این جا بر این معنا نیست که دوستی را با این شیوه ها بیابی و او را بی عیب و مصون از اشتباه و گناه است و دیگر با خیال راحت به او اعتماد کامل روا داری و هر سری را با او بگویی چرا که امام علی علیه السلام می فرمایند:« در دوستی اعتدال را نگه دار، چه شاید روزی دشمت شود وبا دشمنت اندازه را نگه دار چه ممکن است روزی دوست تو شود.»⁴ پس ما در دوستی هایمان نیاز به حدودی داریم تا از آن پا فراتر نگذاریم تا دچار افسوس و پشیمانی نشویم.                                                                       وامام صادق علیه السلام می فرمایند:« دوستی حد و مرز دارد.»⁵

                              حــــــــــدود دوسـتـــــــــــی                                           

معیار کلی: پیش تر بیان کردیم که اساس و بنیلن دوستی خداست پس هر گاه به این اساس خدشه ای وارد شد یا از بین رفت دوستی باید پایان یابد یا اصلاح شود.                   

...............................................................              

1-    محمد ری شهری، میزان الحکمه، تحقیق دارالحدیث، انتشارات دارالحدیث، قم،1416هـ.ق ج 5 ص 312 / علامت های دوست غیر واقعی(نشریه) / www.irandabir.com

2-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم،  ج 78 ص 239

3-    همان ص 10

4-    همان  ج71 ص177

5-    همان ص 173

البته در قرآن حد دوستی را دوستی نکردن با کفارو مشرکان دانسته است.¹        

حد دوستی به سه موضوع اشاره دارد:1- خودداری از اعتماد بیش از حد نسبت به افرادی که به

طور کامل نمی شناسیم( البته نباید بیش از اندازه به کسی اعتماد کنیم که شاید روزی دشمن شود.) 2-  پرهیز از تعصب بی جا( دوست را بی نقص ندانیم و گفتار و عملکردش را بدون برسی حق ندانیم ودر تعارض ها و اختلاف ها او را معیار صحت قرار ندهیم.) 3- پرهیز از علاقه افراطی( عشق) که اگر خدایی نکرده دچار این شویم دو مورد قبل را در بر می گیرد.     ¹                                                                             

در دوستی باید اعتدال را رعایت کرد تا دچار افراط و تفریط نشویم، اسلام دین اعتدال است و حتما این برای انسان بهتر است.                                                                      تفریط در دوستی نتیجه آن، این می شود که حقوق دوست را رعایت نکنیم یا دوستی ما تبدیل شود به یک معامله که، درهر صورت اساس دوستی کنار رفته است، و کم محبتی و بی محبتی ایجاد   می شود که این باعث تنهایی می شود، البته نسبت به دوست بد باید بی مهری داشت چرا که همنشین بد یکی از دامهای خطرناک است² که انسان بخاطرش در عذاب است³ ولی باید از مردم کناره گرفت در ای باره علامه حسن زاده ره آملی فرموده اند:« در مردم باش و در میان مردم باش.»⁴                                                                                         افراط در دوستی که نتیجه آن وابستگی زیاد و تبدیل شدن انسان به یک دلداده و در این صورت است که دیگر تمایلی به شنیدن سخنان دیگر جز محبوب را ندارد در این صورت نوای دلنشین حق را نمی شنود و اگر بشنود ومطابق با گفته های محبوب باشد نمی پذیرد و به فرموده قرآن حجاب ایجاد می شود⁵ زیرا که عشق عاشق را به هم رنگی وهمسانی با محبوب و اطاعت از اومی کشاند که این خوب است به شرطی که دوست شما معصوم باشد در غیر این صورت عشق حقایق را بر شما می پوشاند و عیب ها را کتمان و نقاط ضعف را تبدیل به نقاط قوت می کند و زشت را زیبا جلوه می کند برای آنکه طبق فرموده پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امام علی علیه السلام است که می فرمایند:« علاقه انسان را کر و کور می کند.»⁶، « کسی که  به چیزی عاشق وشیفته شود، این محبت چشم انسان صورت و چشم دل او  را نابینا می سازد پس او با چشمی نا سالم و گوشی  ناشنوا می شنودو خواسته ها و تمنیات عقل را می کُشد و دنیا دلش را می میراند.»⁷ و می شود مصداق همان تقلید کورکورانه که در قرآن آمده است⁸ و باعث فنا شدن فرد می شود، در این

..................................................

1-    سوره آل عمرآن آیه 28

2-    محمود اکبری، دام های و گام های شیطان، مؤسسه  فرهنگی سماء، چاپ سیمای کوثر، چاپ پنجم، 1389

3-    سوره فرقان آیه 28

4-    تازیانه سلوک

5-    آنچه یک جوان باید بداند

6-    ناصر مکارم شیرازی،تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1366، سوره انعام آیه 67

7-    محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم،  ج 74 ص 174

8-    نهج البلاغه صبحی صالح خطبه 109 /www.seemorgh.com /www.gtalk.ir

9-    تفسیر نمونه تفسیر موضوعی

صورت هم دوستی اساس خود را از داده است ونه تنها باعث رهنمون شدن انسان نیست بلکه شاید او را به گمراهی بکشاند چرا که جز خوبی از معشوق چیزی نمی بیند وفقط در پی خوشحالی و خشنودی معشوق است و خود فنا می شود و اگر این عشق یک طرفه باشد عاشق صدمات جبران ناپذیری یا اینکه جبرانش بسیار سخت و طولانی را باید متحمل خواهد شد، متأسفانه باید بگویم محبت زیاد حتی در قضاوت ما هم اثر می گذارد زیرا ما را به داوری خاص می کشاند واغلب حاضر به شنیدن انتقاد و عیب جویی از او بشوید.امام علی علیه السلام می فرمایند:« دو گروه در راه من هلاک می شوند: دوست افراطی و دشمن کینه توز.»¹

باید از علاقه افراطی بپرهیزیم. دوست ما دوست ماست؛ رابطه ما دوستی است. این رابطه باید مرزهایی داشته باشیم. ما نباید در دوست خود هضم شویم و هویت و شخصیت خودمان را از دست بدهیم و محو دوستمان شویم.                                                                                                                    در صورت بی توجهی به این موضوع حداقل سه عارضه پیش می آید که عبارتند از:                                         1- پریشانی خاطر و نگرانی؛بدین ترتیب، انسانی که دل مشغولی بیش از حد نسبت به دیگری پیدا می کند، زندگی به کامش زهر می شود و همیشه ذهنش مشغول شخص می شود در نتیجه افت تحصیلی و کار دهی و به طور کلی افت بازدهی می شود.                                                                       2- سرخوردگی و افسردگی؛ گاهی پیش می آید که انسان عاشق می شود ولی طرف مقابل میلی به او ندارد یا مثل او عاشق نیست در نتیجه دوست عاشق پاسخ مناسبی از دوستش نمی گیرد که این باعث می شود هزار فکر به ذهن ما بیاید و حال ما دگرگون شود وما سرخورده می شویم.                                              3- از دست دادن اختیار زندگی؛ زیرا او محو دوستش شده و دیگر نمی تواند برای خودش مصلحت اندیشی کند و چشمش به دوست است که ببیند او چه فرمانی می دهد؟ و دیگر متوجه عمر گران بهایش که دارد از بین می رود نیست البته این شیفتگی به هر چیزی می تواتند باشد حتی فرهنگ که این گونه است که یک جامعه به تباهی می گراید.

با بیان این حرف ها بعضی از دوستان از ما می پرسند دوستی و اعتماد زیاد با دوستان خوب و دلسوز هم این تبعات را خواهد داشت؟؟؟

در پاسخ به این عزیزان باید یادآور شوم مواردی که ذکر شد مختص به دوست خوب نیست چرا که دوستی با دوست بد پسندیده و شایسته نیست و دیگر اینکه افراد خوب هم مثل ما هستند و سنگ نیستندپس قابل تغییر است  و این دنیا هم محل آزمایش است و دام های شیطان همه جا گسترده است در نتیجه تضمینی نیست که فردی که امروز خوب است فرداهم خوب باشد و بالعکس. البته این مسأله در مورد معصوم صدق نمی کند بلکه فقط اطاعت بی چون و چرا این بزرگواران ما را به سر منزل مصد خواهد رساند و عاقبت بخیر خواهیم شد.

...................................................

1-    عباس عزیزی، نهج البلاغه موضوعی، انتشارات صلاة، چاپ پنجم، 1384،ص 354، حکمت 117

و دیگر اینکه شاید طرف مقابل( محبوب) ظرفیت محبت زیاد را نداشته باشد و دچار عجب و غرور شود.

وشاید اشتباهات پا را از این فراتر گذارند و خدایی نکرده دچار انحراف جنسی شوند؛ چرا که انسان طبیعتاً به جنس مخالف گرایش دارد و هرچیزی انسان را از این تمایل خارج کند بیماری است؛ که این خود تبعات و صدماتی را بدنبال دارد چون اصولاً هر گونه انحراف جنسی در روحیات و ساختمان وجود انسان اثر می گذارد و  تعادل او را بهم می زند.¹که این عمل بسیار قبیح است و که برای هر طرف مجازات خاصی تعیین شده است.

آیا دوست بی عیب وجود خارجی دارد؟؟؟ و دوست ما همه خصوصیات دوست خوب را باید دارا باشد؟؟؟؟؟؟                                                                                                                      همان طور که قبلاً هم بیان شد جز پیامبران وائمه علیه السلام دیگران معصوم نیستند پس جز این مقربان در گاه حق دیگران امکان گناه و خطا وجود دارد پس عیب و نقص هم وجود خواهد داشت مگر افرادی که لجام نفس اماره را بدست آورده باشند و از مقربین درگاه حق شده باشند البته این افراد هم شاید دچار لغزش شوند؛ پس ما نباید دنبال دوست بی عیب باشیم وگرنه طبق فرمایش علی علیه السلام که می فرمایند:« کسی که بخواهد جز با افراد بی عیب دوستی نکند  دوستانش اندک خواهد بود.»² دوستان زیادی بدست نخواهیم آورد و در حدیث دیگر آمده کسی که به افزونی برادران و دوستان راغب نباشد به شکست و خواری گرفتار می گردد. ³

پس تکلیف ما چیست؟؟؟ دوست ما  کدام صفات را باید داشته باشند؟؟؟

امام باقر علیه السلام فرمودند:« دوستان خود را به دو سنت بیازمای اگر در او وجود داشت با او ادامه دهید و اگر نه به کلی از او دوری جویید:1- مراقبت بر ادای نمازها در اوقات خود 2- نیکی به دوستان در حال رفاه و سختی.»⁴

بار دیگر نیز یادآور می شوم محبت زیاد به خدا و حجت های بر حقشان  بی اشکال است چرا که حجت ها از هر گونه گناه معصومند و امکان کشاندن به گمراهی توسط اینان غیرممکن است و یکی از راه های شناخت آنها محبت است که به هر کسی ارزانی نمی شود.

..............................................................

1-    ناصر مکارم شیرازی،تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1366

2-    محمد ری شهری، میزان الحکمه، تحقیق دارالحدیث، انتشارات دارالحدیث، قم،1416هـ.ق، ج1 ص55

3-    همان ص 43

4-    محمد بن یعقوب کلینی رازی، ترجمه جواد مصطفوی، اصول کافی، نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، تهران،   بی تا، ج 2 ص 672 / مصادقه الاخوان ص36

دوره نو جوانی دوره خاصی است که هر کسی آن را لمس کرده، حال برای تجسم بهتر برای این دوره شاید بتوان این مثال را بیان کرد:                                                                                     اتومبیلی را در نظر بگیرید که در جاده آسفالتی و عریض با سرعت در حال حرکت است، راننده پس از مسافتی بدون علائم هشدار دهنده ی کافی؛ ناگهان در مقابل خود جاده ای خاکی و پر ازدست انداز و موانع را مشاهده می کند، بلافاصله سرعت خود را کم کرده و با احتیاط از کنار دست انداز ها عبور می کند. سلامت راننده و اتومبیل در گرو رؤیت دقیق موانع ، تنظیم سرعت ، صبر و خویشتن داری راننده است وگرنه احتمال هر آسیب دیدگیی به شدت وجود دارد. در این مثال اگر جاده ی زندگی را جایگزین کنیم؛ دوره نوجوانی، همان جاده خاکی و پردردسر حرکت اتومبیل است در نتیجه آنهایی موفق به می شوند که دست در دست نوجوان با صبر و حوصله این راه را به سلامت طی کنند که شناخت کافی در باره این دوره و نحوه ی رفتاری درست با فرزندشان درست وسنجیده رفتار کنند.

       نـــــــــوجــــــوانـی

بیشتر صاحب نظران نوجوانی را حد فاصل بین کودکی و جوانی می دانند.                                         البته بعضی ها طبق آیه ای از قرآن که می فرماید:« خداست آن کس که ابتدا ناتوان آفرید، آنگاه پس از ناتوانی، قوت بخشید سپس بعد از قوت، ناتوانی و پیری داد. هرچه بخواهد می آفریند و هم اوست دانای توانا.»¹ نوجوانی را جزئی از جوانی می دانند که همراه با بلوغ است پس اگر در جایی از این فصل بجای لفظ نوجوان جوان بکار بردم از این لحاظ است.

نوجوان از یک سو، درحال گسستن از پیوندهای  خود با دوره ی کودکی است و از دیگر سو، شیفته دستیابی به استقلال جوانی و بزرگسالی است ولی به طور کامل نه این است و نه این؛ به همین دلیل این دوره طیف وسیعی دارد که با بخشی از قلمرو کودکی مرتبط و در انتها به دنیای جوانی پهلو می زند.

در این جا به بیان چند نظریه از نظرات روانشناسان پیرامون نوجوانی می پردازیم:                                لوین:« نوجوانی دوره بی سروسامانی روحی است؛ زیرا در این دوره فرد نه دیگر کودک است و نه بدرستی بالغ شده است.»²                                                                                        نوجوانی دوره منفی است.³                                                                                                       نوجوانی زندگانی تشنج آمیز است.⁴                                                                                

......................................................

1-    سوره روم آیه 54

2-    لگن مایرزبلر و استیوارت جونز، روانشناسی نوجوانی، ترجمه رضضا شایان پور، انتشارات سیمرغ، 1355،    ص 14  

3-    بلوغ و چه می دانم ص 9   

4-    همان ص 9               

استانلی هال:« نوجوانی دوره، دوران فشار و طوفان است.»¹                                                  نوجوانی تولدی جدید است.²                                                                                   نوجوانی نقظه عطف زندگی است.³

                                حدود سنین نوجوانی

دوران نوجوانی را نمی توان به سن خاصی محدود دانست، زیرا به حَسَب افراد و جوامع، متفاوت است و شروع آن را همراه با بلوغ جنسی و تغییرات بیولوژیک( فیزیکی) است، که شروع آن را با قاطعیت می توان مشخص کرد ولی پایان آن بر حَسَب شرایط فرهنگی و محیطی در جوامع یکسان نیست و تشخیصش هم مشکل تر است.

البته برای پرهیز از ابهام سنین سیزده تا هجده سالگی را سنین نوجوانی می نامند؛ لازم به ذکر است بیان کنم که برخی حد نهایی نوجوانی را  تا بیست و دو سالگی هم ذکر کرده اند.⁴

باید ذکر شود که بلوغ به جنسیت هم مربوط می شود: معمولاً دختران حدود یکی، دو سال زودتر از پسران به بلوغ قدم می گذارند به همین دلیل این دوره یکی، دو سال زودتر به پایان می رسد؛ به همین خاطر نوجوانی دختران را حوالی یازده، دوازده سالگی تا شانزده، هفده سالگی محسوب کرد.

البته به خاطر بعضی از عوامل دوره بلوغ زودتر و گاهی دیرتر آغاز شود که به آن بلوغ زود- رس یا دیر رس می نامند.

نوجوانان به علت پایگاه مبهم خویش( نه کودک است ونه بزرگسال) اغلب با فرزندان کم سن وسال، خانواده، معلمان و دیگر اعضای خانواده در تعارض عاطفی اند. او می خواهد دیگران بدانند او بزرگ شده است ولی احساس می کنند او را درک نمی کنند و حتی مسئولیت کافی به او نمی دهند.⁵

مشکل دیگر این است که در جوامع مدرن مهارت هایی که نوجوانان باید بر آنها تسلط یابد به قدری دشوار و متنوع است که دوره نوجوانی به ده سال به طول می انجامد⁵؛ پس نوجوانی در کشورهای صنعتی و پیشرفته طولانی تر از کشورهای جهان سومی و روستاها زودتر است و این دوره نسبت به گذشته ( عده ای معتقدند در گذشته دوران نوجوانی بسیار کوتاه بوده به همین دلیل در آن

........................................................

1-    نظریه های بنیادی ص 12

2-    همان ص 14

3-    سیری در بلوغ ص 4

4-    دنیای نو جوانان ص 25 / جزوه روانشناسی رشد2 ص1

5-    هنجار و  ناهنجار ص 38-37

6-    روانشناسی نوجوان ج 2 ص17

زمان در این باره سخن نگفته اند.) طولانی تر شده است¹ در نتیجه تنش ها و نابهنجاری ها بخاطر عدم شناخت صحیح و رفتارهای نامناسب بیشتر است.

                         دوستی های نوجوان

سه نوع دوستی در اوائل جوانی ( نوجوانی) برای نسل نو بیان می شود:                                                         1- دوستی با هم سن و هم جنس                                                                                                             که بیشتر به خاطر خدمتی است که یکی در حق دیگری در یک موقعیت خاص انجام می دهد یا در

نتیجه سلب اعتماد از دوست قدیمی بوجود می آید؛ که با تقدیم هدایا واحساسات خالصانه به اوج  می رسد.                                                                                                                         2- دوستی باکودکان                                                                                                                          بیشتر مبتنی بر حمایت فرد از دوست کودک خود است، در این دوستی ها باید بسیار مراقب بود چراکه احتمال انحراف جنسی در آن بسیار زیاد است.( بخاطر بد آموزی های خانواده و عدم مراقبت یا خلأ عاطفی طرفین)                                                                                                                             3- دوستی با بزرگسالان                                                                                                                    غالباَ بخاطر جاذبه های اجتماعی از سوی افراد مسن تر است که اعتماد جوان را به خود جلب می کنند و در بعضی موارد به رابطه ی تنگاتنگی منجر می شود.( که در این رابطه نیز باید بسیار مراقب بود.)       ²

فـــــــــــــــــرق دوستـــــــــی دوره نوجوانـــــــــــی با بقـــــیـه دوره هـــا

اولین  فرق که به دوستی دوره نوجوانی رنگ اختصاصی تفاوت انگیزه در انتخاب دوست است؛ دوستی کودکان بایکدیگر قبل آغاز بلوغ است؛ لذا دوستی بی آلایش و یک جاذبه ساده طبیعی است، این دوستی فطری است و از غریزه و کشش انسانی سرچشمه می گیرد.دوستی بزرگسالان ناشی از جلب  منافع زندگی و ضرورت های حیاتی است. ولی دوستی های جوانان با همسالان خود،اعمم از جنس موافق یا مخالف، معمولاَ ناشی از هیجانات و احساسات تند است که بروز می کند( که گاهی رفاقت را به یک عشق سوزان تبدیل می کند و در بعضی موارد به فساد جنسی وانحراف اخلاقی می کشاند.)     ³

.....................................................

1-    ریچارد برمن مبانی طب کودک نلسون ص279

2-    بلوغ  موریس دبس ص 55 / جوان و نیروی چهارم زندگی ص 140 / موضوعات و شیوه گفتگو با جوانان ص192 – 191

3-    رهنمود های تربیت دینی ص 259 / چه می دانیم؟ بلوغ ص 57

دوستی بین جوانان ریشه در عاطفه و هیجان دارد به همین دلیل است که عشق همراه است.      فرق دیگر این است که سالمندان عاقل و خردمند نسبت به رفیق و متعصب نیست و اگر در مواردی اغفال شده و با فرد فاسدی رفت و آمد کرده در صورت تذکر فرد خیرخواه به خود آمده و تحقیق می کند؛ اگر تذکر آنها بجا بوده مقاومت نمی کند با دوستش قطع رابطه می کند. معمولاً کودکان هم تعصب ندارند و حرف والدین و مربیان که می گویند: دوستی با این دوست به مصلحت تو نیست را قبول می کنند. ولی دوستی جوانان با یکدیگر که با تعصب و سر سختی توأم است در مواردی که اشتباه کرده و دوست فاسدی دوست صمیمی شده حتی به دیگران اجازه نمی دهد درباره دوستش صحبت کنند چه رسد به اینکه انتقاد کنند، غرور او هم اجازه نمی دهد به اشتباهش اعترافکند؛ به همین جهت اگر کسی از روی خیر خواهی درباره ی رفیقش تذکر دهد برآشفته می شود ودر مقام دفاع از دوستش بر می آید غافل از این که این لجاجت واقعیت را تغیر نمی دهد. ¹

نکته دیگر این است  که جوان نه تنها در ایام دوستی و پیوستگی نسبت به دوست زیاده روی     می کند بلکه در مقام ابراز محبت و علاقه نیزافراط می کنند اما وقتی رشته دوستی آنها قطع شد در اظهار مخالفت هم تند رو هستند و در اعمال دشمنی هم افراط می کنند. ولی بزرگسالان بخاطر این که دو دوست عاقل و وظیفه شناس و عاقبت اندیشند اگر روزی بر اثر روزی برای امر نامطلوبی از هم جدا شوند به خاطر مصلحت اندیشی از تند روی در گله و شکایت زیاده روی نمی کنند.²و با دوستی کودکانه که آشنا هستید دعواهای آنها آنقر جدی نیست که کار به این کارها برسد.

تفاوت دیگر این است که جوان بخاطر احساسات زودگذر و انگیزه های عاطفی که در دوستی دارند باعث شده جوانان دوستی های اتفاقی بیشتری داشته و زود پسند است و بخاطر خودخواهی و خودپرستی از دوستش انتظار هر نوع فدا کاری را دارد.³ در صورتی که بخاطر تفاوت انگیزه در بزرگسالان دوستی های زود پسند کمتر است و بزرگسال واقع بین است در نتیجه انتظاراتش محدودتر است. کودک شاید دوستی زود پسند داشته باشد ولی بخاطر انگیزه و تعصب نداشت به دوستی هایشان مشکلات فراوانی به وجود نخواهد آمد.        ⁴

...............................................................

1-    رهنمود های تربیتی ص 260 / آداب معاشرت و دوستی

2-     رهنمو های تربیتی ص 261 – 260

3-    آداب معاشرت و دوستی ص144

4-    البته بعضی ها بخاطر اینکه دوستی های جوانی را کمال یافته تر از قبل می دانند و بر پایه علاقه و اعتماد متقابل متکی می دانند و اوج آن را نیز دادن هدیه می دانند معتقدند اولین احساسات پاک و واقعی است که ارزش فوق العاده ای دارد که به نظر موریس تقریبا درست است چراکه کمی از وجود خود غافل شده اشت.( چه میدانیم؟ بلوغ 57)

برخی ویژگی های دوره مهم نوجوانی که آن را از سایر دوره های زندگی متمایز می کند.

              نوجوانی دوره انتقال است.                                                                                          به معنی وقفه و تغییر آنچه که قبلاً انجام شده نمی باشد بلکه به معنی عبور از مرحله رشد به مرحله دیگر می باشد. یعنی آنچه قبلاً واقع شده نشانه و اثر خود را بر روی آنچه که در زمان حال و آینده اتفاق می افتد باقی می گذارد و در طی هر مرحله انتقالی وضع و جایگاه فرد مبهم است و نوعی سرگردانی، در نقش هایی که از فرد انتطار می رود آنها را ایفا کند، وجود دارد. از سویی       دیگر این موقعیت مبهم این نتیجه را دارد که شیوه های مختلف زندگی را آزموده و تصمیم بگیرد والگوهای رفتاری، ارزشی رفتاری و نگرشی بهتری انتخاب کند و نیاز هایش را تأمین نماید.²

                      نوجوانی سن مسأله آفرین                                                                                                      نوجوان به سختی قادر به حل مسائل خود است چرا که در تقریباً تمام دوران کودکی مسائلش را خانواده حل می کرده در حالی که در برهه نوجوانی بیشتر مسائلش به خودش واگذار شده با آنکه

تجربه کافی ندارند.                                                                                                                                    و دلیل دیگر اینکه نوجوانان دوست دارند احساس کنند افراد مستقلی هستند و بعضاً کمک خانواده و معلمان را نمی پذیرندو گاهی دچار سردرگمی و اشتباه می شوند به دلیلی که در قبل ذکر شد.               

              نوجوانی دوره تحول همزمان جسمی و روانی                                                                               بعضی از ادوار زندگی بخاطر تأثیرات فیزیکی وبرخی دیگر بخاطر تأثیرات روحی قابل اعتنا هستند ولی نوجوانی از هر دو جهت مهم می باشد؛ بدیهی است این گونه تحولات نیاز به سازگاری روانی را افزایش میدهد. که این امر به جهت ایجاد دیدگاه ها، ارزش ها وعلایق جدید ضروری است.                                  

                                   بلــــــــــــــــــــــــــــــــــــــوغ                                                                             بلوغ کمال انسان است و با آن نسل آدمی حفظ می شود و عقل قوت می گیرد.²

        بلوغ شرعی                                                                                                                                                        همانطور که در تعریف بلوغ آمد:« گذر از مرز طفولیت به مرز کمال و رسیدن به رتبه زنان و مردان است. از این رو اگر احتلام در وقت مناسب خود پدید بیاید بلوغ حاصل شده و به بیان شرع هم نیاز ندارد زیرا بلوغ از امور طبیعی  شناخته شده در عرف و لغت است نه از امور شرعی که باید از سوی شرع شناخته شود. وهمانطور که در توضیح بلوغ شرعی آمد:«  خارج شدن فرد از کودکی و وارد شدن به دایره تکلیف است.» لازم به ذکر است که در قرآن و تفاسیر تفسیر خاصی

....................................................................

1-    جوان و بحران هویت 12

2-    مراقبت از نوجوانان ص 84

از بلوغ نیامده بلکه بیشتر تأکید بر نشانه های آن دارد البته حداقل و حداکثر سن بلوغ از سوی شارع مشخص شده  بدین معنی که باید تعبداً پذیرفت و بلوغ در کمتر از آن از سوی شارع پذیرفته نیست.¹                                                                                                          

دوره نوجوانی، دوره شروع تفکر انتزاعی یا عملیات منطق صوری است در نتیجه او تقریباً یک فرد منطقی شده است و از نظر مذهبی می خواهد آنچه را به او گفتند با دلیل قبول کند.²

                   بلوغ جسمانی و جنسی                                                                                                                       ساز و کار بلوغ هنوز به طور کامل ولی ظاهراًبا حساسیت هیپوتالاموس نسبت به هورمون های                                                                                                  جنسی بدن آغاز می شود. در واقع هیپوتالاس باعث فعال شدن غده هیپوفیز و هیپوفیز علاوه بر ترشح هورمون های  رشد، سایر غدد درون ریز بدن را یکباره فعال می کند. با فعالیت غده هایی نظیر تیروئید، غده ی جنسی، فوق کلیوی و ترشح هورمون های رشد و جنسی نظیر آندروژن، استروژن و پروژسترون، بدن نوجوتن را دست خوش فعل و انفعالات پیچیده هورمونی می شود. این تغییرات به رشد جسمانی و جنسی می انجامد.³

             رشد فیزیکی و تکامل جنسی                                                                                                    

در هنگام بلوغ بر اثر افزایش  هورمون های جنسی در هر یک از دو جنس صفات ثانویه متفاوتی پدید می آید.⁴

               دختران                                                                                              فرآیند تغییرات جنسی در دختران معمولاً ترتیب منظمی دارد.                                                                 تکامل بلوغی آنها به چهار و نیم سال زمان نیاز دارد.ا گرچه عموماً اولین علامت بلوغ تسریع رشد است، معمولاً جوانه زدن پستان ها به عنوان اولین تغییر و به دنبال آن، ظهور موهای عانه، حداکثر رشد( یکسال بعد رشد سینه ها افزایش سریع طول قد که در افراد طبیعی درست قبل از قاعدگی است) و منارک( قاعدگی)( پدیده دیر رس بلوغ جنسی) رخ می دهد.⁵                                       بسیاری از دختر ها تا دوازده الی هجده ماه بعد از شروع عادت ماهانه توان باروری ندارند.⁶

.................................................

1-    بلوغ شرعی در مذاهب ص 70 – 68

2-    بلوغ و بحران هویت ص 7 - 6

3-    حسن احدی و فرهاد جمهری روانشناسی رشد ص 98

4-    هادی حسینی و دیگران کتاب زنان ص 62

5-    جاناتان برک بیماری های زنان نواک ص 717

6-    حسن و جمهری روانشناسی رشد ص 90

                     پسران                                                                                                                        پسران نیز در طی بلوغ جنسی دچار تغییرات فیزیکی منظم ومتوالی می شوند؛ اما فاقد نشانه های روشنی هستند. انزال شبانه( احتلام) در ظسرها مترادف قاعدگی در دخترها قلمداد می شود؛ اما نظم قاعدگی را  ندارد. جهش رشدی پسرها برعکس دخترها( که نسبتاً زود رس است) دیر رس است.¹                                                                                         پسرها هم تا مدتی توان باروری ندارند. در پسرها بلوغ جنسی با رشد بیضه ها وبه دنبال آن رشد اندام های تناسلی ظاهر می شود. در همین زمان جهش نموی پسران آغاز می شود.²( یکسال بعد از رشد بیضه ها رشد آلت تناسلی آغاز می شود. موهای زهار قبل رشد آلت و موهای زیر بغل بعد از آن شروع به رشد می کنند.)³

نوجوانی برای پسرها حدوداً ده سال و برای دخترها یک یا دو سال کمتر به طول می انجامد.¹

بلـــــوغ زود رس و دیر رس                                                                                                                هرگاه تکامل ثانوی جنسی قبل نُه سالگی در پسرها و قبل هشت سالگی در دخترها رخ دهد بلوغ جنسی زود رس نامیده می شود.⁴                                                                                                                     وزمانی که هیچ علامتی از بلوغ تا سیزده سالکی در دختر ها و چهارده سالگی در پسرها دیده نشود، تأخیر در بلوغ ایجاد شده⁵ که بلوغ دیر رس نامیده می شود.                                                                       

پسرهایی که دچار بلوغ زود رس می شوند از نظر همسالان و بزرگسالان افرادی آرمیده، مستقل، متکی به نفس و جذاب هستند. محبوب همسالن خود هستند و مقام رهبری را به آنان می دهند و قهرمان ورزشی هستند.( معمولاً)                                                                                            ولی پسرهایی که دچار بلوغ دیر رس هستند زیاد دوس داشتنی نیستند؛ ودر نظر بزرگسالان و همسالان افرادی مضطرب، خیلی پرچانه و محبت خواه هستند.                                                      ولی در دختر ها این موضوع برعکس است دختران زودرس نه تنها مقام رهبری را نمی گیرند بلکه پیشرفت آنها کمتراست ولی در مسائل جنسی بیشتر است.                                                 دو عامل در توجیه موارد قبل وجود دارد:1- اینکه بدن نوجوان تا چه اندازه به آرمان های فرهنگی و جذابیت های جسمانی هم خوانی داشته باشد.2- تا چه اندازه از نظر با نوجوانان هم سال از لحاظ جسمانی جور باشد.         ⁶              

 .............................................................

1-    ریچارد برمن طب کودکان نلسون ص 281

2-    احدی و جمهوری روانشناسی رشد ص 90

3-    ریچارد برمن طب کودکان نلسون ص 283 – 281 / کلید های آموزشی و مراقبت از سلامت جنسی کودکان و نوجوانان ص56  - 51 / مراقبت از نوجوانان 94 - 83

4-    آرنورد ژسل و اف ال ایگ روانشناسی کودک ص 35 – 34

5-    ریچارد برمن طب کودکان نلسون ص 821

6-    همان ص 818 /روانشناسی رشد( از نوجوانی تا پیری) ص17- 16                                                                                      البته بعضی از روانشناسان خلاف این نظریه معتقدند پسران زود رس به سختی با تغییرات سازگار می شوند برعکس دختران زود رس، و دختران زود رس را رارای عزت نفس بالا میدانند( مقدمه ای بر دوران نوجوانی ص115)، مقدمه ای بر نوجوانی ص 212

خصوصیات عاطفی دوران بلوغ

      نوجوانی و در خواست های متضاد(عدم تعادل و بی ثباتی عاطفی) ^الف                                                                                     رفتارهای نوجوانان اغلب از هیجانات و احساسات سر چشمه می گیرد( نوسانات خُلقی) و معمولاً هیجانات و احساسات آنی هستند و همانطور که سریع شعله ور می شوند سریع هم فرو کش میکند در نتیجه هر لحظه به رنگی در آمده و رفتارها و در خواست های متضاد دارند. که اساس این هیجانات، دیدگاه ها و نگرش هر فرد که نتیجه آن قضاوت های صحیح یا ناصحیح همان فرد را تشکیل می دهد که اساس آن داشتن انتطارات ثابت و کلیشه ای از افراد( بخاطر بی تجربگی) و حتم

دانستن بایدها و نبایدها ی سلیقه ای در مورد رفتار دیگران و داشتن توقعات زورمدارانه( بدون مشورت و نظر خواهی) و نداشتن روحیه انعطاف پذیر است.¹                                                                                    علت دیگری که برای این مطلب می توان ذکر کرد یکی خودخواهی های کودکانه( هنوز از عالم کودکی خارج نشده) ودیگر خواسته های خیرخواهانه( کامل تر شدن عقل و کمی غفلت از خود) است.²

      افزودن دوستان هم جنس ^الف                                                                                      احتمالاً به خاطر نشان دادن استقلال از خانواده و اینکه بلوغ در آنها رخ داده و احساس زنانه یا مردانه در آنها شکل گرفته است به سمت هم جنسان خود گرایش پیدا می کنند. و دوست دارند به اجتماع بپیوندند. و ترس از تنهایی.

      کسب استقلال عاطفی از خانواده ^الف                                                                                                                            احتمالاً برای نشان دادن اینکه دیگر بزرگ شدند سعی می کنند از نظر عاطفی از خانواده کمی فاصله بگیرند گرچه همچنان به رفتارهای خانواده و ... اهمیت می دهند حتی بیشتر از کودکان.  

     تمایلات رؤیایی و عاشقانه ^الف                                                                                     احتمالاً بخاطر نوع تفکرات( انتزاعی) و احساسات کمال یافته ای( کمی ار خود غافل شده) را دارا شده در نتیجه بیشتر در تخیلات سیر می کند و از آنجایی که در این دوره احساسات بر او غللبه دارد خواسته هایش رویایی می شود.                                                                                            

     اضطراب و تشویش ^‏الف                                                                                         عدم آرمش بخاطر بلوغ که نتیجه ی حتی می تواند باعث بر هم خوردن تعادل هم می شود. و حتی

.................................................................

1-    آنچه یک جوان باید بداند ص 35 - 34 / کلید های آموزش و مراقبت از سلامت جنسی کودکان و نوجوانان کریستال ذِفریتاس ص 96 - 93

2-    بلوغ و بحران هویت ص 18

3-    الف- همان ص8

می تواند آ لودگی های جنسی را هم در پی داشته باشد. و یکی از عوامل ترس هم هست که منجر به خیلی از اختلالات روانی می شود.                                                           نــــــــــــوجوانی زمان جستجوی هــــــــــــــــــــــــــویت                                                                                                                 همانطور که قبل تر هم متذکر شدم نوجوانی دوره تفکر انتزاعی و عملیات منطق صوری ات به همین دلیل به دنبال اثبات نمودن یک هویت  مستقل شخصی است در نتیجه رفتارهای عجیب و غریب و تحریک کننده و خود مختارانه دارد.¹                                                                                                    

    هویت فـــــــــــردی                                                                                                                   1- خودشناسی                                                                                                                                         الف: شناخت نسبت به توانایی ها واستعدادهای درونی( که در مرتبه بالاتر شناخت نقطه ضعف ها و غلبه بر آنها که این توانایی روخی بالاتری را می خواهد.)                                                                             ب: شناخت نسبت به رشد وتحول( خصایص سنی)                                                                    ج: شناخت نسبت به نیازهای اساسی روانی( 1- نیازهای اولیه یا زیستی( فیزیولوژیک): نیاز به آب، غذا، استراحت و ... 2- نیازهای ثانویه: نیاز به ایمنی، ابراز وجود، دادو ستد عاطفی، تعلق، وابستگی و ... )²

2- هدف زندگی                                                                                                                                               هدف در زندگی از ویژگی های آدم خود آگاه است؛ خود آگاهی مرکزیت شخصیت وی را نشان می دهد؛ چنانچه هدف زندگی فرد مشخص باشد( بخاطر اینکه می داند می خواهد چه بکند و به کجا برود) بخشی از خود آگاهی او شکل گرفته است.³

3- خلاقیت                                                                                                                                    انسان گرایش های فطری دارد که یکی از آنها خلاقیت است. ودر هر زمینه ای هنر، صنعت، ادبیات و ... موفق به خلق اثری شود احساس رضایت می کند و هر گاه آن را می بیند احساس آرامش می کند چرا که بخش هایی از وجود خود را در آن متجلی می بیند.بر همین اساس هویت با خلاقیت پیوند می خورد.                                                                                                                                       و نوجوان غالباً هویت فردی خویش را بر مبنای میزان خلاقیتش ارزیابی می کند و به همان اندازه احساس اعتماد به نفس می کند.⁴

.............................................................

1-    همان ص 8-7

2-    جوان و بحران هویت ص 34 – 30

3-    همان ص 36 – 35

4-    همان ص 38 – 36

5-    همان ص 43 – 38 / نظریه های شخصیت ص 128 - 127

4- وحدت با خود                                                                                                                                    در مقابل آن تضاد درونی است. یونگ معتقد است در مقابل هر تمایل، حالتی ضد آن وجود دارد( در مقابل تمایلات برون گرایی ظاهر و مشهود، درون گرایی مخفی و شدید) که این در همه انسان ها است ولی نباید آنها را در تضاد یکدیگر دانست بلکه آنها یکدیگر را تعدیل می کنند و مکمل هم هستن و اگر به یک فرد عصبی است یعنی یکی از این حالات منحصراً یک جانبه رشد کرده است.¹               

5- مسئولیت پذیری                                                                                                                           بخشی از هویت فرد در قلمرو مسئولیت هایی است که به او داده می شود که برای ایفای نقش های

آینده آماده بشود. مسئولیت در سه جا جلوه می نماید: مسئولیت فردی، اجتماعی و الهی                                                که منظور از مئولیت فردی( درقبال خود) این است که حدود توانایی خود را بشناسد و آن ها را از حیث اصلی و فرعی بودن تمییز دهد و تا حد امکان به پرورش و شکوفایی آنها بپردازد.¹

6- تصحیح بر داشت های شخصی                                                                تجربیاتی که فرد از در دوران زندگیش کسب می کند. گرچه این ها بر خاسته از رویکردهای وی نسبت به خود زندگی و جامعه است ولی تجره ها هر کدام برداشت جدیدی به همراه دارد.                                                                                          اریکس می گوید:« او طی زمان های گذشته دانش و برداشتی از خود به عنوان اینکه دختر است یا پسر، کوتاه است یا بلند و امثال این که بدست آورده است حال آنها را در یک مجموعه به نحوی جای می دهد که یک هویت منسجم در خود مشاهده می کند.»²                                                               البته باید متذکر شوم که  این برداشت ها زمینه خودشناسی است نه لزوماً خود آن.

7- پذیرش جنسیت                                                                                                         هویت به منزله سازمانی پویا و زنده تلقی می شود که عناصر و اجزای آن در یکدیگر تأثیر و تأثر متقابل دارند که از جمله آن جنسیت است.به این صورت است که پذیرش جنسیت از طرف نوجوان یا دیگران بسیار مهم است و در صورت ناتوانی در ایجاد یک هویت جنسی مناسب غالباً منجر به در هم ریختگی دو جنسی³ می شود درنتیجه ساختمان هویت ضعیف می شود.⁴     

8- همانند سازی متعادل                                                                                           از آغاز زندگی و تقریباً زمانی که انسان خود را می شناسد و ناخود آگاه به تقلید از رفتارو عملکرد دیگران می پردازد و آنها به عنوان الگو سرمشق می پذیرد. آلبرت بندورا⁵ و همکارانش معتقد

.......................................................

1-    همان  ص 44- 43

2-    همان ص 45- 44 / مکتب ها و نظریه ها در روانشناسی شخصیت ص 66

3-    Bisexual diffusion

4-     جوان و بحران هویت ص49- 45 / مکتب ها و نظریه ها در روانشناسی شخصیت ص 69

5-    Albert Bandura

است که ما قادریم با مشاهده شخص دیگری در حال انجام کاری است، رفتار جدیدی یاد بگیریم و برای انجام آن عمل حتی نیازی به انجام همزمان عمل نداریم.¹

9- بازآفرینی خاطرات کودکی                                                                                       اگر هویت را به مثابه کتاب روحی آدمی ملاحظه نماییم در آن صورت صفحات و فصل های اولیه آن که در دوران کودکی به رشته تحریر در آمده است،برای بسیاری از افراد، این بخش از زندگی کاملاً محو شده و برای برخی به صورت خاطراتی کم رنگ باقی مانده است و برای معدودی در صحنه روشن ذهن آنان همچنان زنده، شفاف وپا بر جاست. تجربیات و خاطرات کودکی حتی در صورتی که از ذهن آدمی پاک شده باشد ولی باز هم در عملکرد و انتخاب او همچنان نفوذ دارند، زیرا بخشی از هویت شخص را تشکیل می دهد.¹

10- تحلیل رویدادها                                                                                               پیچیدگی حوادث و رویدادها ی زندگی معاصر، به گونه ای است که امکان یک تحلیل جامع از آنها را برای نوجوانان، محدود می نماید. این مجموعه ی حوادث از سه مؤلفه ی پیچیده، تغییر و تحول و شتاب فزاینده برخوردار است وبر همین اساس، احتمال جمع بندی آنها و استنتاج منطقی این رویدادها، خود به خود کاهش می یابد. نوجوانان بخاطر این که در رویایی با این پدیده ها قادر به برقراری رابطه منطقی با آنها نیستند، لذا احساس می کنند در این بخش از زندگی دچار تردید و سردرگمی و بلاتکلیفی هستند و هویت فردی آنها، نامعلوم و ناقص است.²                                                                           

 11- مثبت گرایی                                                                                                                             ادراک هویت فردی، مستلزم توجه به دو جنبه ظاهراً متضاد آدمی است، قوت ها و ضعف ها، فزونی ها و کاستی ها یعنی هم جوان قادر به درک جنبه های ارزنده وجود خویش باشد و در حد اعتدال آنها را باور کند و هم اطرافیان معترف به این موارد باشد. هویت فرد به شدت به این ها بستگی دارد. مثبت نگری مقدمه و زمینه مثبت نگری است و برای این باید به مثبت اندیشی وادار می کند.³

  12-  تعدیل نظرات دیگران                                                                                                           از عواملی که بر احساس خوشبختی آدمی اثر می گذارد، این است که شیوه زندگی، طرز تفکر و برخورد او با آداب و رسوم اجتماعی، مورد تأیید معاشران وی است.⁴                                                              اصرار فرد بر تأیید دیگران، به تدریج لزوم همرنگ شدن با جامعه را پیش می کشد و این امر بر فرآیند تکوین هویت تأثیر گذار است.                                                                                                                      

..............................................................

1-    روانشناسان بزرگ ص 194

2-    جوان و بحران هویت ص 53- 51

3-    همان ص 55-53

4-    همان ص 56-55

5-    تسخیر خوشبختی ص 169 / همان 59- 58     

  هویـــــت خـــــــــــــانــــوادگی

  1- مقبولیت( پذیرش)                                                                                                                       یکی از پرسش هایی که فرد سعی می کند از لابلای رفتارهای کلامی و علمی والدین بیابند، این است که والدینم تا چه اندازه مرا پذیرفته اند؟ در حقیقت پذیرش از سوی والدین با احساس تعلق به خانواده، نسبتی مستقیم دارد.( یعنی به اندازه ای که او را پذیرفته باشند خود را به آن جمع وابسته  می داند.)                         چنانچه والدین بون توجه به عواملی نظیر: جنسیت، استعداد و هوش، وضعیت چهره، تحریک و پویایی اجتماعی، رتبه و ترتیب تولد فرزندشان را بپذیرند و مستقل از ویژگی های مذکور او را همان گونه که هست قبول داشته باشد.¹                     

2- تکریم منزلت                                                                                                                              منزلت را می توان همچون جایگاه خاصی تلقی کرد که هر فرد برای تداوم زندگی به آن نیاز دارد.     منظر از تکریم منزلت در این جا دو امر است، یکی اینکه والدین برای نوجوان موقعیتی را فراهم کند شأن و مقامی که در خور توجه باشد و دیگر این که یقین حاصل کند به مرزهای شخصیت و  منزلتش تعدی نشود و مورد احترام دیگران واقع گردد.

3- تبادل اطلاعات                                                                                                      خانواده باید طرح های مطمئنی و متعادلی تنظیم نماید و این خود موجب به جریان افتادن انگیزه ها و و کشش های عاطفی میان آنهاست و نیازهای احساسی و هیجانی طرفین را تأمین می کند که رهگذر چنین تبادلاتی احساس امنیت، اعتماد به نفس بر می خیزد و روح سرشار از تکاپو و تمنای جوان را سیراب می کند.²

4- مشورت                                                                                                                                      هر عاملی که بتواند پیوند موجود میان جوانان و والدین را تقویت کند و احساس تعلق را در فرزندان بارور کند به همان نسبت در در تکامل هویت یاری رساند.³

5- درک و فهم                                                                                                                                  

از مهمترین انتطارات جوانان و آرزوی والدین  است. و درک و  تفاهم به دلیل  تأثیری که در پیوند میان اعضای خانواده و متعاقباً بهبود منزلت و جایگاه و جوان دارد بر مسأله هویت خانوادگی آنها اثر گذار است.⁴

..................................................................

1-      جوان و بحران هویت ص 63 - 65

2-      همان ص 66- 65

3-      همان ص 68 – 65

4-      همان ص 70- 68

مهمترین علت هایی که برای دوستی های افراطی نوجوانان نام برده اند عبارتند از: 

1-   طبیعت دوران نوجوانی ^ب                                                                           ماهیت بلوغ و احساست نیرومند، رؤیاهای دور و دراز و خواسته های احساسی این دوره عامل مؤثری در تشکیل دوستی های افراطی است. عواطف در این دوره سرشارتر از دوره های دیگر است(برای پذیرش یکی از دو نقش) در نتیجه متأسفانه عقل را تحت الشعاع قرار می دهد و یکه تازی می کند.

2-   کمبود و خلأ عاطفی ^ب                                                                                            کمبود توجهات و کاستی احساسات مثبت از سوی خانواده و اطرافیان باعث می شود فرد یک نگرش منفی از خودش پیدا کند و پاسخ به نیازهای غریزی و روانی داده نشده و او تنها راه اشباع را دوستان تلقی می کند.(این شامل همه افراد حتی کهنسالان هم می شود،هر فردی مورد احترام واقع نشده و به نیازهای او پاسخ داده نشده است.)( به هویت خانوادگی این فرد بسیار خدشه وارد شده است)

3-   توجه خاص به نوجوان ^ب                                                                                   برخی از نوجوانان به خاطر دارا بودن ویژگی هایی از قبیل خوش بیان بودن، داشتن جذابیت، زیبایی ظاهری، یا وضعیت آراسته داشتن و در سطح خوب بودن مورد توجه برخی از دبیران یا دوستان قرار می گیرند و در صدد پاسخ گویی به احساسات افراطی آنها بر می آید.( دوست دارد داد و ستد عاطفی داشته باشد.) 

می توان بلوغ را زیر مجموعه این موضوع دانست و چه زود رس بودن آن برای پسران ودیر رس باشد برای دختران، همانطور که در قبل تر ذکر شد باعث توجه زیاد اطرافیان به آنها می شود.

4-   شخصیت زدگی ^ب (بی هویت شدن یا خدشه وارد شدن به آن)                                                                              پاره ای از جوانان به خاطر کمبودهای شخصیتی در وضعیت خاصی قرار می گیرد به عنوان مثال توقعات زیادی دیگران، نشناختن درست نقاط ضعف و قوت، تحقیرها، سرزنش ها، انتقادهای شدید ومداوم و ... هسته اصلی شخصیت آنها را مورد تهدید و اضمحلال قرار می دهد و این امر سبب می شود که نوجوانان در صدد یافتن الگو به خارج از محیط خانواده بر آید و در چنین موقعیتی، هر صفت و ویژگی خوب شخصیتی می تواند آنها را مجذوب خود کرده و به این تعلقات دامن بزند.               

در این مورد به صورت مطلق بیان کردیم که نداشتن یا خدشه وارد شدن هویت در صورتی که بی هویتی به صورت هایی در تمامی موارد گنجانده می شود چرا که وقتی که فرد به خوبی از خود و

........................................................

1-  نسل جوان ص 205 – 201

تغییر و تحولات خود ندارد دچار سردرگمی و در نتیجه عدم اعتماد به نفس و ... پدید می آید و از آنجایی که  خود را فاقد خیلی از خوبی هاست و او عشق به خوبی ها دارد زمینه های جذب او به دیگران جرقه می خورد. یا فردی که نمی داند برای چه زنده است و زندگی می کند و در یک کلمه بی هدف است دیگر ارزش وقت خود را نمی داند و وقت خود را به صورت تمام وقت یا زمان های بسیار طولانی صرف دوستان و کارهای بیهوده میکند. و همچنین برای موارد دیگر هویت هم همین طور طول وتفسیر دارد که بحث به دراز می کشد انشاءالله بقیه تحلیل ها به ذهنتان خواعد آمدالبته بلوغ را زیر مجموعه این قسمت هم می توان دانست چرا که چه بلوغ زود رس باشد برای دختران و چه دیر رس برای پسران احساس همانطور که کمی قبل تر بیان شد باعث تحقیر و حس خود کم بینی این دختران و پسران خواهد شد.

5-   عشق به زیبایی ها ^ب                                                                                        گرایش طبیعی انسان ها به زیبایی ها در دوره نوجوانی به صورت عشق به زیبایی ظاهر می شود و بخاطر اینکه نوجوانان احساسات ظریفی دارند در معرض تأثیرپذیری بیشتری قرار می گیرند. و بعضی از آنها چیزی که در رؤیاها می پرورانده اینک در شخصیت معلم یا دوست می بیند.

6-   محیط های شبانه روزی ^ب                                                                                   خوابگاه ها، مراکز تربیت مربی، دانشسراها و مدارس شبانه روزی زمینه های مساعد را برای تشکیل دوستی های افراطی فراهم می آورد. به طور معمول این گونه محیط ها از یک سو متضمن قطع روابط و پیوندهای فرد با خانواده اوست و از دیگر سو بوجود آورنده روابط تنگاتنگ و خاصی میان جوانان و مربیان ، معلمان، سرپرستان و دوستان آنهاست. (البته نه تنها این محیط ها بلکه محیط هایی که افراد زمان های بسیار طولانی را در آن با هم سپری می کنند.)

7-     مجرد بودن فرد و محدودیت پاسخ به نیازهای روانی ^ب                                                      از آنجایی که انسان از تنهایی رنج می برد و میهمانی پرخاطره را بیشتر دوست دارد زمانی که مجرد می ماند در پاسخ به نیازهای غریزی و روانی در محدودیت خاصی قرار می گیرند و این امر به صورت ویژگی های رفتاری و زمینه های مساعد ظهور کرده و آنها را برای جذب نوجوانان و جوانان فراهم می آورد.    

البته به نظر بنده علاوه بر موارد بیان شده زمانی که ما از دوستی هدف خاصی نداشته باشیم یا هدف ما فقط دوستی و معاشرت باشد بیشتر دچار افراط در دوستی خواهیم شد چرا که زمانی که ما هدف عالی از دوستی داریم بیشترین تمرکز روی رسیدن به مطلوب است و زیاد در پیچ و خم ابرو و ... قرار نمی گیریم و دچار افراط نمی شویم البته اگر از مقصود فراموش کنیم باز احتمال خطا هست. لازم به ذکر است که رسیدن به مطلوب دلیلی بر رعایت نکردن حقوق دوست نیست.

و دیگر اینکه خانواده ها نباید بگذارند زمینه های تعارض بین آنها و فرزندانشان بوجود بیاید چرا که باعث شکستن حرمت ها و کمرنگ شدن عاطفه می شود.(بروز خلأ عاطفی)

از آنجا که می دانیم خانواده کانون پرورش نوجوان است و مکانی است که شخصیت( هویت) فرد در آن شکل می گیرد پس این گونه بینش و نگرش جوان را شکل می گیرد و در نتیجه قضاوت ها، تفکرات و هیجانات او پدید می آید. بنابراین، منشأ بدبختی های انسان در درون است، در طرز تفکر او.¹ برای اینکه خانواده از دو جنبه برای جوان حائز اهمیت است. ابتدا بُعد مرجعیت و سندیت خانواده است، به این معنا که رفتار کلامی و علمی والدین، علی رغم سنین حساس جوانی، برای فرزند از نوعی اعتبار برخوردار است و چنانچه در رفتار ظاهری چنین واقعیتی را بروز ندهد ولی در باطنش به آن اذعان و باور دارد. لذا هر نوع ارتباطی با فرزند از این حیث از اهمیتی درخور توجه بر خوردار است. و بُعد دیگر، فزونی ارتباط های والدین با جوان در درون نهاد خانواده است که به نوبه خود می تواند هم باعث نزدیکتر شدن آنها به هم و یا در مواردی دورتر نماید.²

                  راهکـــــــــــــــــــــــــــــــــــــارها:

1- پس اگر خانواده دمکرات و قاطع باشد یعنی خانواده ای که نظرات بقیه اعضای خانواده را می شنود و در آخر تصمیم گیری با والدین است، این والدین از با فرزند بودن لذت می برند، از حد ها، علایق فرزندها و احوال آنها  آگاهند و به آنها توجه دارند.³

2- هدف از خلقت را برایش تبین کنیم تا بتواند برای زندگیش هدف مشخص کند و اگر هدفش خیلی بزرگ بود،برای رسیدن به آن هدف برایش هدف های کوچک را درست کنیم که با رسیدن به اهداف کوچک امیدوار شود ولی باید حواسمان باشد سریع این اهداف را جایگزین هم کنیم که از هدف اصلی دور نشده و دچار سر در گمی نشود. ( کسی که هدف دارد ارزش وقت را می داند دنبال کار بیهوده نمی رود.)

3- نوجوانان را باهم مقایسه نکنیم از او به اندازه هوش و استعدادش توقع داشته باشیم یا قدرت هوش و تفکرش را بالا ببریم. به او مسئولیت هایی واگذار کنیم  با این کار استعدادهای او را درمی یابیم و  مسئولیت هایی که از پسشان بر آمده را به او میدهیم تا حس خوبی از خودش داشته باشد و ...  فرزند باید بداند اعتماد یا عدم اعتماد خانواده به عملکرد او باز می گردد.

4- مجازات ها را همزمان با مسئولیت ها بیان کنیم.

5- فرزندمان را تحولات دوره بلوغ آگاه کنیم تا بهتر با آن سازگار شود.

6- از خوردن غذاهایی که طبع گرم دارند و فست فودها خود داری کنیم چراکه باعث بلوغ زود رس می شود.( مراقب غذا خوردن ها باشیم که خیلی از موارد بلوغ زود رس یا دیر رس به آن مربوط می شود.) ⁴

7- از ورزش های سخت بپرهیزیم که باعث دیر رسی بلوغ می شود.⁵.

......................................................

1-      آنچه یک جوان باید بداند ص 56

2-      جوان و بحران هویت ص 64

3-      سال های شیرین نوجوانی( بلوغ 2) ص 22

4-       

7- مراقب روابط زناشویمان باشیم و بهتر است اتاق فرزندان جدا شود .

8- کنترل غیر مستقیم داشته باشیم.( فضای خانه صمیمی فرزندان بدون هراسی مسائل را با خانواده  مطرح کرده و خانواده به آنها مشاوره داده وآنها را از خطر ها آگاه می کند البته برای این کار اول والدین باید آگاه باشند)

9- در امور از او مشورت بگیریم چرا که با این راه نه تنها توانایی هایش را می شناسیم بلکه به نظرات او نیز توجه کردیم وهم مسئولیتی به او دادیم، هم قوای فکری او را بالا بردیم.

10- از زیاده روی در نصحیت بپرهیزیم بجای آن از تبین فائده های موضوع و قانع کردن نوجوان بپردازیم.

11- تهدید نکنیم چرا که نوجوان می خواهد نشان دهد مستقل است و منجر به هنجار شکنی می شود بهتر است تشویقی عمل کنیم( امید به آینده باقی بگذاریم) مثلاً بجای گفتن اگر قبول نشی نباید تلویزیون نگاه کنی بگوییم اگر قبول شوی می توانی همان روز تلویزیون نگاه کنی.

12- محیط خانه را عاطفی تر کنیم. والدین از نزاع آن هم در نزد فرزندان خود داری کنند.

13- وقت بیشتری را برای ارتباط با نوجوانان بگذاریم و از علائق او سخن بگوییم.

14- فرزند باید بداند هر امتیازی مسئولیتی دارد.( کاملاً عادلانه) مثلاً استفاده از ماشین در ازای هفته ای یکبار شست و شوی ماشین.

15- محکم ولی منصف باشیم. مجازات تنها راه حل مشکل نیست. مثلاً بگویید از این کار تو ناراحت شدم دوست ندارم دوباره تکرارش کنی( این راه در مواردی که رابطه بین فرزند و والدین درست باشد بسیار سازنده است چرا که نمی خواهد سبب ناراحتی آنها شود.)

16- به حرف های فرزندانمان گوش دهیم( از ارتباط چشمی غافل نشویم، از پرداختن به امور دیگر خود داری کنیم.)

17- طوری رفتار نکنیم که انگار همه چیز را می دانیم به عنوان مثال وقتی که فرزند نوجوانمان دنبال وسیله ای می گردد  و از ما یاری می خواهد با او به جستجو بپردازیم حتی اگر از مکان آن آگاهی داریم بگذاریم بفهمند مسائل مربوط به آنها برایمان مهم است.

18- نیازهای اساسی او را تحریک نکنیم که زمینه ساز بروز تعارض و خلأ عاطفی می شود.

19- به نوجوان انتظاراتمان را بشناسانیم و انتظاراتش را بفهمیم تا تفاهم پیش بیاید وقتی تفاهم باشد گفتگوها بیشتر و در نتیجه پنهان کاری ها کم تر و اعتماد ها بیشتر می شود.

20- به نوجوان اتاق شخصی بدهیم یا بخشی از اتاق را به او اختصاص دهیم و به خلوتش در حد نیاز احترام بگذاریم.

21- ابراز احساسات کنیم مثلاً پدر سر دختران را ببوسد و از در آغوش گرفتنشان خود داری کند. و مادر برای پسر این رفتار را داشته باشد.

                     و ...

خانواده همیشه آرام نیست پس:

1- در صورت عصبانی شدن نوجوان زود برآشفته نشویم وبدانیم که این حالت زود گذر است.

2- به فرزند بفهمانیم که پدر و مادر معصوم نیستند و امکان اشتباه دارند.

و ....

نــــتــجـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه

ریشه یا زمینه خیلی از مشکلات چه فردی و چه اجتماعی در خانواده است پس با اصلاح خانواده ها خیلی از مشکلات اجتماعی حل می شوند.

                   به امید حل این  مشکلات و ساختن جامعه  ای منتظِر

                                                         به امید ظهورش که جهانی چشم به راه اوست ...

منبع:http://ezdevaj-movafagh.blogsky.com

لطفا نظراتتان را بگویید تا بررسی شود