الفبای زندگی

داور خانوادگی

از ((خانواده))به عنوان نهادی مقدس یاد کردیم و از سازندگی های آن گفتیم و((معیارگرایی)) را در انتخاب همسر،به عنوان عامل ثبات و سلامت خانواده دانستیم ولحاظ کردن دیانت ونجابت را در ازدواج،یک ارزش شمردیم.از ویژگی های همسر نمونه هم بحث شد.((منطقی بودن)) هم به عنوان عامل جلوگیری از اختلاف ها و حل اختلاف ها دانسته شد.اینک به روشهای شایستۀ حل اختلاف های خانوادگی می پرازیم:

شعله ی اختلاف

خیلی اوقات،یک جرقه،خانه ای،خرمنی و کارخانه ای را به آتش میکشدو نابود می سازد.((اختلاف))،جرقه ای است که گاهی در کانون یک خانواده می افتد و آن را تا مرز سوختن و خاکستر شدن پیش میرد.

باید از پیدایش این جرقه،که به شعله ی خانمانسوز تبدیل می شود،جلوگیری کرد و ریشه ی آن را در رفتار هر یک از دو شریک زندگی زندگی شناخت و خشکاند.اگر هم این آتش برافروخته شد،پیش از گسترش دامنه ی آن،باید در اولین فرصتآن را فرو نشاند و از در افتادن آن در همه ی ارکان زندگی جلوگیری کرد.

اگر از دست خود زوجین کاری ساخته نیست،ضرورتا باید از بیرون کمک گرفت.مثل((آتش نشانی)) که هنگام اشتعال یک خانه و ناتوانی افراد خانه برای فرو نشاندن آتش،به امداد((خانواده))می آید و نجات می دهد و شعله ها را خاموش میکند.

طرفین اختلاف،اغلب هر کدام می کوشند تا حق را به جانب خود بدانند و مشکل و علت اختلاف را به گردن دیگری بیاندازند.از این رو تفاهم و صلح و سازش به دست نمی آیدو نفسانیات و خود خواهیهای انسان مانع از اعتراف به حق به سود طرف مقابل می شود.  نیاز به ((داور))

در صورت عدم تفاهم،برای حل اختلافها گاهی نیز به((داور))است،داوری بی طرف،دلسوز،عاقل،باتجربه و بیغرض.داوری که هر دو طرف،برای او احترام قایل باشند و حرف و صلاحدید او را بپزیرند و به داوری او رضایت دهند.داوری که مورد رضایت طرفین باشد و به تعبیر فقهی:((قاضی تحکیم)).

اصل اینکار،بسیار پسندیده است و اگر کسی بتواند نقش((داور مصلح))را ایفا کند،بزرگترین پاداش الهی را نصیب خویس ساخته است،چون که در تعالیم اسلامی یکی از با ثوابترین و شایسته ترین کارهای خداپسند،((اصلاح))و آشتی دادن میان افرادی است که دچار فتنه و کدورت و قهر و دشمنی شده اند.((اصلاح ذات البین))در آیات قرآنی هم آمده است که خداوند،مکرر به ایجاد آشتی و اصلاح میان مردم فرمان داده است.

انفال،آیه ی 3 : نساء آیه ی 85 و 115 :حجرات،آیه ی 10:بقره، آیه ی 244

امام صادق (ع)فرمودند:صدقه ای که خداوند دوست میدارد،آشتی دادن میان مردم است،آنگاه که گرفتار تباهی شوند و نزدیک ساختن آنان به یکدیگر،آنگاه که از هم دور شوند.

اصول کافی،ج 2,ص 209

حتی دروغ مصلحت آمیز برای حل اختلافات و ایجاد تفاهم و دوستی،مجاز شمرده است.از این رو،آنکه مسوولیت((اصلاح))را می پذیرد و به عنوان داور بین دو طرف حضور میابد،یک نیکوکار راستین است.

گاهی هم به دو قاضی و داور نیاز است،دو نماینده عاقل و فهمیده و مجرّب،تا به حل مشکل بپردازند و صلح و صفا را دوباره برقرار کنند و ریشه ی کدورت و نزاع را بخشکانند.

قرآن کریم نیز به چنین حکمیتی رای داده است.تلاش از سوی این دو((قاضی خانوادگی))و اصلاح از سوی خدا.یعنی یک گام را اینان برمیدارند،گام دیگر را خداوند با نزدیک ساختن دلها به یکدیگر و ایجاد مودت برمی دارد.گرچه دو طرف،راضی به حکمیت و داوری می شوند و گرچه دو داور،برای آشتی دادن تلاش میکنند،اما دلها در قبضه ی قدرت خداست و او الفت آفرین استو این تلاش را سبب حصول توافق و هماهنگی می سازد.

در قرآن کریم میخوانیم:اگر از نزاع واختلاف میان آن دو(همسران) بیم داشتید که به جدایی بیانجامد،پس یک داور و حَکَم از سوی خانواده ی مرد و داوری هم از سوی خانواده ی زن انتخاب کنید و بفرستید،اگر آن دو در پی اصلاح و آشتی بودند،خداوند نیز میان آنان آشتی و توافق پدید می آورد.

نساء آیه ی 35

مزایای داور خانوادگی

در این آیه چند نکته ی زیبا به چشم میخورد:

((اول)):اینکه داور،از خانواده باشد نه از بیرون و بیگانه ،تا اختلافات و اسرار خانوادگی به خارج درز نکند و آبروریزی نشود و نزاع داخلی آنان بر سر زبانها نیفتد.بعلاوه،اقوام نسبت به مسایل فیمابین آنها،آشناتر و به راه حل نیز واردترند.

((دوم)):آنکه واقعا دو طرف،در صدد اصلاح و رفع مشکل باشند،نه در حالت لجاجت و تعصب و یکدندگی و خود محوری و خودخواهی،که هر کدام بخواهد اثبات کند که حق با اوست و طرف مقابل اشتباه کرده یا گنهکار است و تقصیر اوست.در این صورت هرگز تلاش مصلحان و داوران به نتیجه نخواهد رسید.

((سوم)):آنکه((اراده ی اصلاح))،جدی باشدو طرفین به یک توافق و وحدت نظر نظربرسند،یعنی بزرگترها و ریش سفیدها وداوران خیرخواه و صادق و امین،حرفهای آنان را بشنوند و دیدگاههای موکل خود را به طرف مقابل برسانند و نتیجه ی این صحبتها آن باشد که خود زوجین،مشکل را حل شده ببینند و اختلاف ریشه کن شده باشد،نه آنکه با سلام و صلوات رودربایستی قرار دادن آنها و ((ماخوذ به حیا شدن))و شرم حضور،مساله به ظاهر حل شود،ولی ریشه ی اختلاف و غده ی کدورت همچنان باقی مانده باشد.

((تا ریشه به جاست،درد درمان نشود.))

آشتی و صلحِ دلخواه و ارادی،پایدار است.وگرنه((آشتی تحمیلی))،سرپوش گذاشتن بر ((شعله ی خلاف و اختلاف)) است، که روزی از زیر خاکستر سر می کشد و برافروخته می شود.

چنین داوری،نباید مانند یک((مداوای سطحی))اشد و اصل غده باقی بماند و به تدریج رشد کند و یکبار دیگر به بهانه ی دیگر سر باز کند و صفایخانه را بر هم بریزد.

((چهارم)):علت اینکه قرآن،توصیه به گزینش و داوری((دوقاضی))میکند، برای اطمینان هر چه بیشتر به این است که هیچ ستم و اجحاف و حق کشی یا یک سویه نگری در قضیه پیش نخواهد آمد.وقتیدو طرف،از خود سلب اختیار کردند و کار را به دو داور مطمئن و منصف سپردند،روشن است که آنان به توافقی دست خواهند یافت و راه حلی ارائه خواهند داد که به سود و صلاح هر دو جانب باشد.

این نکته در المیزان،ج 4 ،ص368 آمده است.

((داور خانوادگی))،هم مسوولیت دارند،هم اختیار وقدرت تصمیم گیری و هم رای و داوری آنان برای دو طرف اختلاف خانوادگی الزام آور و لازم الاتّباع است.

تعیین چنین داورانی،برای جلوگیری از تفرق و از هم پاشیدن خانواده هاست.وظیفه ی عموم مومنین،فامیلها و وابستگان و حتی دستگاه قضایی و دادگستری آن است که تا می توانند با چاره اندیشی و تدبیر،مانع تفرقه،جدایی و طلاق شوند و ایجاد آشتی ووفاق را سر لوحه ی کار خویش قرار دهند.

طلاق،هرگز

بر خلاف آنچه در ابتدای بروز((اختلاف))و((ناسازگاری))به نظر می رسد،طلاق،تنها ((راه حل)) نیست.پیچیدگی بافت ((روابط خانوادگی))وتاثیر وتاثرهایی که هر یک از ((پیوستن))ها وگسستن ها بر افرادمیگذارد و جدایی،آثار سوء اخلاقی واجتماعی و تربیتی و معاشرتی بر هر دو طرف و وابستگان و فرزندان میگذارد،سبب می شود که در بروز اختلافات،طلاق را بدترین راه حل بدانیم.

طلاق ،شاید آسانترین راه حل باشد ولی هرگز بهترین وعاقلانه ترین راه حل برای ناسازگاریها نیست،بخصوص اگر در شرایط عصبانیت و خشم به آن اقدام شود.

از این رو،طلاق،منفورترین حلال های الهی به شمار آمده است.هر چند جایز است،ولی بسیار ناپسند است.

امام صادق(علیه السّلام) فرمود:هیچ چیز، از آنچه خداوند متعال آنها را حلال قرار داده است، نزد او از ((طلاق))،منفورتر و ناپسندیده تر نیست.))

فروع کافی،ج6،ص54

و در سخنی دیگر فرموده است:هیچ چیز نزد خداوند،مبغوض تر و نکوهیده تر از خانه ای نیست که در اسلام،با جدایی(و طلاق)خراب شود.

وسائل الشیعه،ج15،ص266

کودکانی که بی سرپرست،یا محروم از محبت پدری یا مادری می مانند،از نظر تربیتی مشکل پیدا میکنند و از نظر عاطفی دچار کمبود می شوند.

اغلب نیز ((نامادری)) نمی تواند ((خلا عاطفیِ)) فقدان مادر را در کودکان بی پناهی که سایه ی شوم طلاق برسرشان افتاده است،پر کند.

خود زن و شوهری هم که از هم جدا می شوند،اغلب دچار بحران ها و مشکلات عجیب و فراوانی می شوند که قبلاً هرگز فکر آن را هم نمی کردند.

اینجاست که خراب شدن خانه در اثر جدایی(که در حدیث آمده است )مصداق پیدا میکند.

طلاق نوعی ((آوار)) است که بر سر افراد خانواده فرو میریزد و بنیان خانواده را ویران می سازد.((خانه خرابی))در سایه ی طلاق،یعنی این!

طلاق به خاطر ناسازگاری اخلاقی و عدم تفاهم،یک مساله است،طلاق از سر هوس و تمایلاتِ نفسانی و تجربه کردن زن های مختلف،مسأله ای دیگر که زشت تر و ضد اخلاقی تر است.

رسول خدا صلّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله به مردی گذر کرد و از او پرسید:زنت را چه کردی؟

گفت :یا رسول الله!طلاق دادم.

فرمود:بی آنکه بدی و بد رفتاری داشته باشد؟

گفت:آری،بدون بد رفتاری و بدی.

سپس آن مرد،زن دیگری گرفت. پیامبر اکرم صلّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله او را دید.پرسید:چه کردی؟گفت ازدواج کردم.

سپس ،بعد مدتی او را دیدوپرسید:با زنت چه کردی؟گفت:طلاقش دادم.

حضرت پرسید:بی آنکه بدی و اشکالی داشته باشد؟

گفت:آری.

بار دیگر رسول خدا صلّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله  او را دید و او ازدواجی دیگر و طلاقی دیگرخبر داد.رسول خدا فرمود:خداوند دشمن می دارد(لعنت کند)هر زن یا مردی را که ذوّاق . چشنده باشند.

میزان الحکمه،ج5،ص457(به نقل از فروع کافی،ج6،ص54)

یعنی ازدواج نه براساس بنیان نهادن کانون مستحکم و بی خلل،طلاق نه از سر ناسازگاری و عدم امکان ادامۀ زندگی مشترک . و به عنوانآخرین راه حل،بلکه براساس هوسرانی و تجربه کردنِ زنهای مختلف و شوهرهای متعدد.

این گونه نگاه به زندگی،به بازیچه گرفتن زندگی است.

زندگی های تلخ تر و شکننده تر پس از طلاق،عبرت خوبی برای کسانی است که با بروز کوچکترین ناهماهنگی در زندگی،پای طلاق را به میان می کشند.

باید-تا می توان،با حسن نیت و به کمک داور بی طرف و داوران خانوادگی-اختلافاترا ریشه یابی و ریشه کن کرد،چرا سخن از طلاق و جدایی؟

ابتدای آتش فساد،طلاق یک جرقّه است.

این جرقّه،رفته رفته شعله می شود

زین سبب،

باید از بروز این جرقّه بیم داشت

ورنه،شعله ساقه های خشک را می کشد به کام خویش می دهد به دست باد

می رود هر آنچه بوده...هرگز این چنین مباد،هرگز این چنین مباد!

می توان،باز در کمین صبح روشنی نشست می توان ستاره وار

روشنای شب شد و رهی به خانه ها گشود

می توان

ظلمت طلاق را زچهرۀ حیات خویشتن زدود

می توان،

خوب بود و خوب بود.